زندگی نامه عمادالدین نسیمی + شاعر آذربایجان

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

عمادالدین نسیمی

نسیمی
ایماد اددین نسیمی– سیّد علی عمادالدّین نسیمی
دوغوم ۱۳۷۰
شیروان وفات ۱٤۰٤
حلب

سئیید علی ایماد اددین نسیمی (سیّد علی عمادالدّین نسیمی) (1404-1370). آذربایجانلی عاریف و شاعیر.

حیاتی

ایما اددین نسیمی (سیّد علی عمادالدّین نسیمی) 1370-جی ایلده دونیایا گلیب. دوغوم یئری شیرواندیر. بعضی تدقیقاتچیلار اونون باکیدان اولدوغونو ایدیعا ائدیر، بعضی لری ایسه نسیمی نین دوغوم یئری کیمی شیروانشاهلارین پایتاختی شاماخینی گؤستریرلر.
شاعیرین آتاسی سئیید مهممد (سیّد محمّد) شیرواندا یاخشی تانینان شخصیتلردن ایدی. نسیمی نین بیر قارداشی دا واریدی. اونون شاماخیدا یاشادیغی، شاه خندان تخلوصو ایله شعرلر یازدیغی و حاضیردا بو آدلا تانینان قدیم قبریستانلیقدا باسدیریلدیغی معلومدور. ایسلامدان سونراکی دؤورده شاماخی ایری مدنیت مرکزلریندن بیرینه چئوریلیر. بورادا چوخلو مکتب، مدرسه، بوتون شرقده مشهور اولان شئعر و موسیقی مجلیسلری فعالیت گؤستریردی، زنگین ایجتیمای و شخصی کیتابخانالار دا آز دئییلدی. پایتاختدان بیر قدر کناردا، ملهم (Məlhəm) آدلانان یئرده مشهور شاعیر خاقانی نین عمیسی-عالیم و حکیم کافی اددین (کافی الدّین) طرفیندن یارادیلمیش دار-اوش-شفا (دار-الشّفا ) طیب آکادئمییاسی دا فعالیت گؤستریردی. شاماخیدان بوتؤو بیر شاعیر و عالیملر پلئیاداسی چیخمیشدیر کی، اونلارین دا آراسیندا بؤیوک صنعتکار افضل الددین خاقانی نی خوصوصی قئید ائتمک لازیم گلیر. نسیمی نین مکتب ایللری بئله بیر موحیطده کئچیب.
شاعیرین اثرلری نین تحلیلی گؤستریر کی، نسیمی شاماخیدا او دؤورون ان یاخشی اونیوئرسیتئتلری نین طلبینه جاواب وئره جک بیر درجه ده کامیل تحصیل آلا بیلیب. او، کلاسسیک شرق و قدیم یونان فلسفه سینی، هابئله ادبیاتینی گؤزل منیمسه میش، موسلمان و خریستیان ایلاهیاتی نین اساسلارینا بلد اولموش، طیب، آسترونومییا و آسترولوگییا، رییاضیات و منطیق ائلملرینه دریندن یییلنمیشدی. او، دیللری ائله یاخشی اؤیرنمیشدی کی، آذربایجان، فارس و عرب دیللرینده عئینی درجه ده گؤزل شئعرلر یازا بیلیردی. اونون آذربایجانجا شئعرلری نین دیلی هم زنگینلیگی، هم ده خالق نیطقینه یاخینلیغی ایله سئچیلیر، آتالار سؤزلری، ضرب-مثللر، حیکمتلی سؤزلر بورادا چوخلوق تشکیل ائدیر. نسیمی نین روبایلری آذربایجان خالق شئعری نومونه لری اولان بایاتیلارا چوخ یاخیندیر.
نسیمی نین پوئزییاسیندا آذربایجانین، ائلجه ده دیگر شرق اؤلگه لری نین مشهور عالیم و شاعیرلری نین آدلاری تئز-تئز خاطیرلانیر. بونلاردان ایبن سینانی ، خاقانی ، نیظامی ، فله کینی(فلکی) ، حللاج منصورو ، فضلوللاه نیمینی (فضل الله نعیمی) ، شئیخ ماحمود شبوسترینی (شئیخ محمود شبستری) ، اؤوهه‌دی ماراغایینی (اوحدی مراغه ای) و باشقالارینی گؤستره بیلریک.
حروفیلر تئیمورلنگ طرفیندن جیدی تزییقلره معروض قالدیغی بیر واختدا نسیمی وطندن دیدرگین دوشوب، عراق، [[تورکییه]، [[سورییه]دا یاشاماغا مجبور اولوب. حروفیلیک تعلیمی اساسیندا ایره لی سوردویو پانتئیست ایدئیالاری اوستونده حلب شهرینده اعدام اولونوب.
نسیمینی تبریزی نیسبه سینده تقدیم ائدن ایبن ال-عیماد حنبلی یازیر: ” او، حوروفیلرین شئیخیدیر، حلبده ساکین ایدی، طرفدارلاری چوخالدی، بیدتی آرتدی، ایش او یئره چاتدی کی، سولطان اونون اؤلدورولمه سینی امر ائتدی، بوینو وورولدو، دریسی سویولدو، چارمیخا چکیلدی. ”
نسیمی 3 دیلده یازیب. او، اؤز ایدئیالارینی پئشکار فیلوسوف کیمی آیریجا تراکتاتلاردا بیتکین سیستئمده وئرمه ییب، چونکی مییانجی نین، ایبن عربی نین گئنیش اهاته لی سوفی-فلسفی اثرلریندن سونرا بو مضموندا تراکتاتلار یازماغا او زامان بلکه ده احتییاج دویولموردو. حوروفیلیگین نظری اساسلارینا گلدیکده، نعیمی نین اثرلرینده او. آرتیق ایشله نیب حاضیرلانمیشدی.

نسیمی نین باکی دا کی هیکلی

فلسفه سی

نسیمیده هر ایکی قروپ – مؤعتدیل و ایفراط سوفیلرین تاثیری آیدین دویولور. نسیمی آللاهی درک ائتمکله مؤوجود چوخلوغون هئچلییه وارماسی، هر شئیین واحید وارلیغین تظاهورو اولاراق قالماسی فیکرینه شریک اولور: ” فانیی موطلق اولموشام، حاقلایام، حاق اولموشام. ” نسیمی ایدراکدا یقینلیگین علمی، یقینلیگین عئینی، یقینلیگین حاقیقتی مرحله لرینی نظردن کئچیریب. بیرینجیسی، بیلیک، ایکینجیسی، گؤرمه و اوچونجوسو حاقا چاتماقدیر.
مونوتئیست سوفیلرین وارلیق تعلیمی نین اساسیندا کرئاتسیونیزم نظریییه سی دورور. بو، سوفی ادبیاتدا قوراندان گؤتورولموش ” کون! فه کانه ” (ول! اولدو!) ایله گؤستریلیب. سونرالار بو ائهکامین اساسلاندیریلماسی اوچون بیر حدیسدن ایستیفاده ائدیبلر: ” من گیزلی بیر خزینه ایدیم، ایسته دیم کی، تانینیم. روحلاری و اینسانلاری یاراتدیم کی، تانینام. ” نسیمی ” اول!ولدو ” ایفاده سینه کاف (ک) ایله نون (ن)، همین حدیسه ایسه ” کونتو کنزن ” دئیه دفعه لرله ایشاره ائدیب. لاکین همین ایفاده لری پانتئیست مضموندا ایشله دیب.
نسیمی نین پانتئیزمینی سوفیلردن فرقلندیرن باشلیجا خوصوصیت اونون حوروفی رمزلریندن ایستیفاده ائتمه سیدیر. 28، یاخود 32 حرف، اونون موهوم ایفاده واسیطه لریندندیر.
نسیمی نین اثرلرینده ” حاق ” ایله ” جومله عالم ” آراسینداکی عئینیت اوچون ” اینسان ” آنلاییشیندان ایستیفاده اولونور. بئله کی، ” اینسان ” ان گئنیش حجمده ” آللاه ” حاقیندا، ان زنگین مضموندا ایسه ” جومله عالم ” ، یاخود اونون تظاهورلری حاقیندادیر. ان گئنیش حجملی آنلاییش اولان ” حاق ” ایله عئینیلشدیریلن ” من ” آنلاییشینا یالنیز بوتون مؤوجوداتین موطلق مجموعسو برابردیر. اکس تقدیرده، ” من ” هر شئیه شامیلدیر، اونا شامیل اولان ایسه یوخدور. آللاهی طبیعتدن آیری حساب ائتمگی کورلوق حساب ائدیر.
ئتیکاسی

نسیمی اینسانی نه قدر عومومیلشدیریب موجرردلشدیریب کوسمولوژی حدده ماتدیرسا دا، اونونهیاتدا رئال، ائتیک وضعیتینی، جمعیتده یئرینی اونوتماییب. اونون فیکرینجه، اورک سیخان اوچ شئی وار: بیرینجیسی، یامان قونشو، پیس خاصیتلی دوست، پیس اؤورت. ایکینجیسی، یالانچیلیق، قئیبت، پاخیللیق، عداوت. اوچونجوسو، بؤهتان، اله سالما، کوبود ظارافات.
یارادیجیلیغی

نسیمی دیلین زنگینلیکلریندن قزاللرینده اؤزونمخسوس بیر اوستالیقلا ایستیفاده ائدیب. بعزن شاعیر شئعرلرینی یالنیز خیتاب و ایفاده لی تکرارلار اوزرینده قورور:
نیگاریم، دیلبریم، یاریم، انیسیم، مونیسیم، جانیم
رفیقیم، همدمیم، عؤمروم، روانیم، درده درمانیم…
دیلفروزوم، وفاداریم، جیگرسوزوم، جفاکاریم،
خوداوندیم، جاهانداریم، امیریم، بییم و خانیم.

فیلوسوف-شاعیرین پوئزییاسی چوخ تئز بیر زاماندا اورتا آسیا ، تورکیه و ایران خالقلاری آراسیندا پوپولیارلیق قازانیر. حللاج منصورلا بیرلیکده اونون آدی اؤز عقیده سی اوغروندا غئیری -عادی صداقت و جسورلوق رمزینه چئوریلیر. اونون اثرلری بیر چوخ دیللره چئوریلیر و همین دیللرده یازیب-یارادان شاعیرلر اونو تقلید ائدیرلر. نسیمی نین شئعرلرینی خالق آراسیندا آوازلا اوخوماق و اونون حوروفی ایدئیالارینی تبلیق ائتمک اوستونده بیر چوخلاری عذابلارا قاتلاشیر، حتّی جانلاریندان دا کئچیرلر.
یارادیجیلیغی نین ایلک دؤورلرینده نسیمی ده اوستادی نیمی کیمی سوفیزم مؤوقئیینده دایانیر و تانینمیش سوفی شئیخی شیبلی نین تعلیمینی داعوام ائتدیریردی. بو مرحله ده شاعیر اؤز اثرلرینی ” حسینی ” ، ” سِیّد حسینی ” ، ” سیّد ” تخلوصلری ایله یازیر. لاکین 5-نجی عصرین سوفی ایران فیلوسوف-شاعیری حسین هللاج منصورون تعلیمی نسیمی نین روحونا داها یاخین ایدی. ایلک دفعه محض او دئمیشدی کی، ” من آللاهام! ” بو جور کوفر ساییلان فیکیرلرینه گؤره هللاج منصور دایم تعقیبلره معروز قالمیش و نهایت، اؤز عؤمرونو دار آغاجیندا باشا وورموشدو. عقیده سی اوغروندا بو جور فداکارلیق گؤسترمه یه حاضیر اولان نسیمی ده منصورا هئیران کسیلمیش و اؤز اثرلرینده اونو ترننوم ائتمیشدی. ماراقلیدیر کی، شاعیر حوروفی تعلیمینی قبول ائتدیکدن سونرا دا هللاجا وورغونلوغوندان قالمامیشدی. بو سؤزلری موعین معنادا نسیمی نین اوزون مودت سادیق قالدیغی سوفی فلسفه سی هاقدا دا سؤیله مک اولار. بونونلا علاقه دار اولاراق، زومرود قولوزاده یازیر: ” نسیمی یارادیجیلیغی نین مرکزینده لیریک قهرمانین عاشیق اولدوغو، اونو یوکسلدن، کامیللشدیرن و اؤز نورونا غرق ائدن گؤزل-آللاه دایانیر. اینسان اوچون ان یوکسک، اولوی دویغو همین سئوگیلی نین ووسالینا یئتیشمک، اونا قوووشماق، اوندا اریگیب یوخ اولماقدیر. شاعیر یازیر کی، عشقی گوناه سایانلارین سؤزلرینه باخمایاراق، او، بو یولدان چکینمیه جک. چونکی یالنیز بو یول اینسانی تانرییا، حاقیقته چاتدیرا بیلر. ” داها سونرا اوخویوروق: ” لاکین تدریجن نسیمی نین دونیاگؤروشونده سوفیلیک حوروفیلیکله عوض اولونور. بو، هر شئیدن اؤنجه شاعیرین پانتئیست گؤروشلرینده کی دییشیکلیک-ده اکس اولونور. بو گؤروشلرین اساسیندا آرتیق عشق و سرخوشلوق دئییل، حرف، عاغیل دایانماغا باشلاییر. بو زاماندان ائعتیبارن نسیمی فلسفه ده نیمی نین یاراتدیغی حوروفیلییه تاپینیر و اونون اساس مودعالارینی تبلیغ ائدیر. آنجاق نسیمی نین تبلیغ ائتدیگی حوروفیلیک هئچ ده نیمی نین یاراتدیغی تعلیمین عئینیله تکراری دئییل. ”
نسیمی یارادیجیلیغی نین آنا خطی اینسانین آللاهلا عئینی لشدیریلمه سی و ایلاهیلیگی ایدئیاسیندان کئچیر. نسیمی نین بو دوشونجه لرینی پوئتیک طرزده ایفاده ائله ین مشهور شئعر ده فیکریمیزی سوبوت ائدیر:
منده سیغار ایکی جاهان، من بو جاهانه سیغمازام،
گؤوهری لامکان منم، کؤونو مکانه سیغمازام.
عرشله فرش و کافو نون منده بولوندو جومله چون،
کس سؤزونو و ابسم اول، شرح و بیانه سیغمازام.
کؤونو مکاندیر آیتیم، ذاتی دورور بیدایتیم،
سن بو نیشانلا بیل منی، بیل کی، نیشانه سیغمازام.
کیمسه گومانه ظن ایله اولمادی حق ایله بیلیش،
حققی بیلن بیلیر کی، من ظنّو گومانه سیغمازام.
صورته باخ و معنینی صورت ایچینده تانی کیم،
جیسم ایله جان منم ولی، جیسم ایله جانه سیغمازام.
هم صدفم، هم اینجییم، حشرو صیرات ادینجییم،
بونجا قوماش و رخت ایله من بو دوکانه سیغمازام.
گنجی-نیهان منم من اوش، عئینی-عیان منم، من اوش،
گؤوهری-کان منم من اوش، بحروو کانه سیغمازام.
گرچی موحیطی-اعظمم، آدیم آدامدیر، آدمم،
دار ایله کونفکان منم، من بو مکانه سیغمازام.
جان ایله هم جاهان منم، دهریله هم زامان منم،
گؤر بو لطیفئیی کی من، دهرو زمانه سیغمازام.
نجوم ایله فلک منم، وهی ایله هم ملک منم،
چک دیلینی و ابسم اول من بو لیسانه سیغمازام.
زرره منم، گونش منم، چار ایله پنجو شئش منم،
صورتی گؤر بیان ایله، چونکی بیانه سیغمازام.
ذات ایلیم صیفات ایله، قدر ایلیم برات ایله،
گولشکرم نبات ایله، بسطه دهانه سیغمازام.
نار منم، شجر منم، عرشه چیخان هجر منم،
گؤر بو اودون زبانه سین، من بو زبانه سیغمازام.
شمس منم، قمر منم، شهد منم، شکر منم،
روحی-روان باغیشلارام، روحی-روانه سیغمازام.
گرچی بو گون نسیمیم، هاشیمیم، قورئیشیم،
بوندان اولودور آیتیم، آیت و شأنه سیغمازام.

عمادالدین نسیمی دن گوزل تورکی شعر

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

.Bir saqiyi-baqi ki, vəfa qıldı vüsalə

بیر ساقییی-باقی کی, وفا قیلدی وصاله.

.Lütf ilə nəzər qıldı mana, sundu piyalə

لوطف ایله نظر قیلدی مانا, سوندو پییاله.

,İçdim qədəhi-pürmeyi məşuqə əlindən

ایچدیم قدحی-پورمئیی مشوقه الین‌دن,

.Cismim qamu can olduvü can uğradı halə

جیسمیم قامو جان اولدووو جان ئوغرادی حاله.

,Can məsti-ələst olduvü la-yəqəlü heyran

جان مستی-الست اولدووو لا-یقلو حیران,

.Könlüm qədəhi dürdü içib irdi zülalə

کؤنلوم قدحی دوردو ایچیب ایردی ذولاله.

.Hər bir səri-mu Mənsur olub söylər ənəlhəq

هر بیر سری-مو منسور اولوب سؤی‌لر انلحق.

.Həqqa mey içənlər irişərlər bu xəyalə

حققا مئی ایچن‌لر ایریشر‌لر بو خیاله.

,Hər kimi ki, yaxmadıvü yandırmadı firqət

هر کیمی کی, یاخمادیوو یان‌دیرمادی فیرقت,

.İrmədi Xəlil kimi bu gün nuri-vüsalə

ایرمدی خلیل کیمی بو گون نوری-وصاله.

,Yandırdı, bəli, eşqin odu, qıldı məni kül

یان‌دیردی, بلی, عشقین اودو, قیلدی منی کول,

.Eşqində kül olan irişər küll kəmalə

عشقینده کول اولان ایریشر کولل کماله.

.Dəxi nedərəm dünya mənə ərzani qılsa

دخی نئدرم دونیا منه عرضانی قیلسا.

.Səni dilərəm, qılma məni qeyrə həvalə

سنی دیلرم, قیلما منی قئیره هواله.

.Seyyid, qədəh iç, əbsəm, əzəldən şəhi təqdir

سئییید, قده ایچ, ابسم, عزل‌دن شحی تق‌دیر.

.Hər kimsəyə öz qədri ilə sundu nəvalə

هر کیمسیه اوز قدری ایله سوندو نواله.

,Yandırıcı firqətin yaxdı məni narinə

یان‌دیریجی فیرقتین یاخدی منی نارینه,

.Könlüm ulaşmaq dilər yari-vəfadarinə

کؤنلوم ئولاشماق دیلر یاری-وفادارینه.

,Eşqə əsir eylədi canımı şol cövri çox

عشقه اسیر ائیلدی جانیمی شول جؤوری چوخ,

.Lütf ilə bir baxmadı yari-giriftarinə

لوطف ایله بیر باخمادی یاری-گیریفتارینه.

,Oldu gözümdən iraq şol sənəmin surəti

اولدو گؤزوم‌دن ایراق شول سنمین صورتی,

.Yarəb, irişdir məni dövləti-didarinə

یارب, ایریش‌دیر منی دؤولتی-دیدارینه.

,Gərçi süzülmüş gözü eylədi sayru məni

گرچی سوزولموش گؤزو ائیلدی سایرو منی,

?Rəhməti anın qanı aşiqi-bimarinə

رحمتی آنین قانی عاشقی-بیمارین؟

,Yürəgimi yarəli eylədi şövqün, iriş

یورگیمی یاره‌لی ائیلدی شؤوقون, ایریش,

.Yarəsinə bax bu gün, qoyma anı yarinə

یارسینه باخ بو گون, قویما آنی یارینه.

,Yandırıram canımı şəminə pərvanə tək

یان‌دیریرام جانیمی شمینه پروانه تک,

.Yanar imiş yar içün vasil olan yarinə

یانار ایمیش یار ایچون واسیل اولان یارینه.

,Mülk ilə mal, ey məlik, kimsəyə çün qalmadı

مولک ایله مال, ائی ملیک, کیمسیه چون قالمادی,

.Yox tut anı, heçə say, qalma onun varinə

یوخ توت آنی, هئچه سای, قالما اونون وارینه.

,Eşqinə qalu bəla çün demişəm sidq ilə

عشقینه قالو بلا چون دئمیشم سیدق ایله,

.Əhdini sındırmazam durmuşam iqrarinə

عهدینی سین‌دیرمازام دورموشام ایقرارینه.

,Yarə Nəsimi kimi canını qurban edən

یاره نسیمی کیمی جانینی قوربان ائدن,

.Məhrəm olur ta əbəd məxzəni-əsrarinə

محرم اولور تا ابد مخزنی-عصرارینه.

نسیمی دن تورکی شعر

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

دریای محیط جوشه گلدی
کانیله مکان خروشه گلدی

سر ازل اولدی آشکارا
عارف نئجه ایله سین مدارا

هر ذرّه گونشدن اولدی ظاهر
توپراغه سجود قیلدی طاهر

نقاش بیلیندی نقش ایچینده
لعل اولدی روان بدخش ایچینده

آجی سو شراب کوثر اولدی
هر زهر نبات شکر اولدی

کلی یئر و گوی حق اولدی مطلق
سؤیلردف و چنگ ونی اناالحق

معشوقیله عاشق اولدی بیر ذات
محو اولدی وجود نفی و اثبات

هر قطره محیط اعظم اولدی
هر ذره مسیح مریم اولدی

داش و کسک اولدی ورد نسرین
فرهاد ایله خسرو اولدی شیرین

تریاک مزاجی توتدی آغو
لؤلؤ مدور اولدی دارو

مسجود ایله ساجد اولدی واحد
مسجود حقیقی اولدی ساجد

ایمانیله کفر بیر شی اولدی
تاتلی ایله آجی بیر می اولدی

شرکت آرادان گتوردی وحدت
وحدت دن آچیلدی باب رحمت

جانیله تن اولدی بیر حقیقت
برکیتدی شریعت و طریقت

اشیا ایکی لیکدن اولدی خالی
باقی احد اولدی لایزالی

ای طالب اگر دگیلسن اعما
گؤر وعده کل من علیها

رفع اولدی حجاب ماسوی الله
القدرت و البقا لله

غیر اولدی هلاک وجه قالدی
محو اولدی بو بحره کیم کی دالدی

چون مومنه مومن اولدی مرآت
مراتینا باخ اوندا گؤر ذات

گؤرسن سنی کی نه جسم وجانسان
مقصودزمین وآسمان سان

آدمده تجلی قیلدی الله
قیل آدمه سجده اولما گمراه

شیطان لعینه اویما زینهار
اونون سؤزونه اینانما ای یار

اویخودان اویان کی محشر اولدی
گؤر نئجه زمانه پر شر اولدی

چالیندی قیامتین نفیری
ای ساغر ائشیتمدین صفیری

مشرکدن ائدر موحدی فرق
ای وای اونا کی ایشی اولا زرق

هم خاتم الینده اولا فرمان
یعنی کی منم بوگون سلیمان

موسی منم اول عصا الیمده
حقدن ازلی قیلینج بئلیمده

فضل ایستریسن حقیقته وار
سعی ایله بو ایشده قالما زینهار

سؤیلر بو کیتابتی نسیمی
من سر کلام حق نعیمی

الحق بو نسیمی آیتیندن.
گل اوخو بوگون نهایتیندن

الفاظ نسیمی گؤرنه جاندور
دریای محیط بحر کاندور

بو بحره دالیپ دور “نسیمی”
یعنی کی ندیر زریله سیمی.

نسیمی

منده سیغار ایکی جهان من بو جهانه سیغمازام + نسیمی

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

منده سیغار ایکی جهان، من بو جهانه سیغمازام،
گؤوهری لامکان منم، کؤن و مکانه سیغمازام

عرشله فرش و کاف و نون، منده بولوندو جمله چون،
کس سؤزونووو ابصم اول، شرح و بيانه سيغمازام

کؤن و مکاندير آيتيم، ذاتي دورور بدايتيم،
سن بو نيشانلا بيل مني، بيل کي، نيشانه سيغمازام

کيمسه گمان و ظن ايله اولمادي حق ايله بيليش،
حقي بيلن بيلير کي، من ظن و گمانه سيغمازام

صورته باخ و معنی ني صورت ايچينده تاني کيم،
جسم ايله جان منم ولي، جسم ايله جانه سيغمازام

هم صدفم، هم اينجييم، حشرو صراط اسينجييم،
بونجا قوماش و رخت ايله من بو دکانه سيغمازام

گنجي-نهان منم من اوش، عئيني-عيان منم، من اوش،
گؤوهري-کان منم من اوش، بحرو و کانه سيغمازام

گرچي محيطي-اعظمم، آديم آدمدير، آدمم،
دار ايله کون فکان منم، من بو مکانه سيغمازام

جان ايله هم جهان منم، دهر ايله هم زامان منم،
گؤر بو لطيفئيي کي من، دهرو زمانه سيغمازام

انجم ايله فلک منم، وحي ايله هم ملک منم،
چک ديليني و ابصم اول من بو ليسانه سيغمازام

ذره منم، گونش منم، چار ايله پنج و شش منم،
صورتي گؤر بيان ايله، چونکي بيانه سيغمازام

ذات ايله هم صفاتيله، قدريله هم براتيله،
گل شكرم هم نباتيله، بسته دهانه سيغمازام

شهد منم، شكر منم، شمس منم ، قمر منم
روح روان باغيشلارام روح و روانه سيغمازام

ناره يانان شجر منم، چرخه چيخان حجر منم،
گؤر بو اودون زبانه سين، من بو زبانه سيغمازام

گر چی بو گون نسيمي يم، هاشمي يم، قريشي يم
مندن اولودور آيتيم، آيته شانه سيغمازام.

شاعیر : نسیمی

زندگی نامه نسیمی + درباره نسیمی شاعر آذربایجانی بیشتر بدانیم

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

سیدعمادالدین نسیمی، شاعر و متفکّر حروفی در قرن هفتم هجری بود. وی به ترکی و فارسی و عربی شعر سروده‌است. ولی دیوان عربی او در طول زمان مفقود شده است. سازمان بین‌الملی یونسکو به خاطر کوششهای وی در اشعار انسانی و صلح جهانی در سال ۱۹۷۳ این سال را سال نسیمی اعلام کرد.

محل تولد

با توجه به اینکه از جزییات زندگی نسیمی اطلاعات کمی در دست می باشد لذا در مورد محل تولد او موارد مختلفی بیان می گردد. طبق نظر ادوارد براون وی متولد شهر بغداد [۱] بوده و برخی دیگر او را متولد شیراز [۲] می دانند .البته تولد او در آذربایجان مسجل است و عده ای بسیاری از علما اورا متولد شهر اورمیه آذربایجان میدانند.

سبک شعر

دیوان نسیمی حاوی قالبهای متنوع شعری از قبیل غزل، قصیده، رباعی اکثرا به زبان ترکی است. به علت تأثیری که طریقت حروفی به دیگر عقاید عرفانی داشته، بسیاری از شعرهای بکتاشی و علوی به نسیمی نسبت داده شده است.

نمونه‌ای از شعر نسیمی بیت زیر است:

منده سیغار ایکی جهان من بو جهانه سیغمازام
گوهر لامکان منم کون و مکانه سیغمازام

هر چند دو جهان در وجود من گنجیده، من در این دنیا جای نمگیرم
من گوهر لامکان هستم که به کائنات و مکانها نمی گنجم

بیت بالا نمونه بارزی از سبک عرفانی نسیمی و عقاید حروفیه است. در این بیت شاعر به دنیای مادی و متقابل آن یعنی جهان معنوی اشاره می‌کند و اینکه انسان حاصل از اتحاد این دو جهان است. بنابر این انسان از لحاظ روحانی از همان عنصر روحانی پروردگار خویش مایه دارد. لغت لامکان در اصطلاح عرفا معنی خدای را دارد. بنا به اعتقادات نسیمی هرچند انسان قادر به درک پروردگار نیست ولی بایستی در شناخت او کوشش نماید. او شناخت نسبی را از طریق خودشناسی ممکن می‌داند.

در سال ۱۴۱۷ میلادی و در شهر شام بر سر پایبندی به عقایدش زنده زنده پوست بدنش کنده شده و سپس بدن مبارک این شاعر و فیلسوف آذربایجان تکه تکه شده تا درس عبرتی برای شاگردان و همفکرانش شود. ای بلبل قدسی نه گرفتار قفسسن سیندیر قفسی تازه گلستان طلب ایله “ای بلبل قدسی برای چه گرفتار قفسی بشکن قفس را و گلستان تازه ای خواه”

زاهدین بیر بارماغین کسسن دونر حق دن کئچر
گور بو میسکین عاشیقی سربا سویورلار آغلاماز

اگر انگشت یک زاهد بریده شود، توبه کرده و از حق میگذرد – اما این عاشق مسکین را ببین که پوستش از سر تا به پا کنده شده ولی دم نمیزند.

سيد عمادالدين نسيمي و مكتب حروفيه

ائی خسته کؤنول، دردینه درمان طلب ائیله،

گر جان دیلر اینسان، یئری، جانان طلب ائیله!

ائی بولبولو قودسی نه گرفتار قفس سن؟

سیندیر قفسین تازه گولوستان طلب ائیله!

سید علی سید عمادالدین نسیمی،بزرگ مرد شعر فلسفی ایران،تخلص به حسینی، سید، سید حسینی و مشهورتر، نسیمی. سال و محل تولد وی بر همگان پوشیده است. معتبرترین تاریخ را 1369 میلادی در شاماخی گفته اند. تحصیلات خود را در شاماخی کسب کرد. به تمامی علوم زمان خود احاطه داشته؛ من جمله منطق، حکمت، فقه، عروض، قافیه، ریاضیات، نجوم، عرفان و فلسفه.

ابتدا به تبلیغ حلاج منصور حسینی (حلاج منصور حسینی در عصر دهم به علت اناالحق گویی به دار آویخته می شود. بعد از ریختن خون وی با خون حلاج حروف انا الحق نمایان می شود) به حسینی، سید و سید حسینی تخلص می کرد.

بعد از آشنایی با نعیمی تبریزی در سال 1386 میلادی به مکتب حروفیه و فلسفه ی وحدت ذات (فلسفه ی وحدت ذات اختلاف در نظر عرفان میان عارفان بزرگ است) روی آورد. بعد از آن به نسیمی تخلص کرد و تمامی اشعار بعد از آن با تخلص نسیمی سرود.

در سال 1394 فضل الله نعیمی به دست فرزند تیمور خان، میرانشاه کشته شد.بعد از مرگ نعیمی،نسیمی به وصیت وی، آزربایجان را به قصد آنا دولو (آناطولی یا ترکیه ی امروزی) ترک گفت. سپس آنا دولو را به قصد حلب سوریه ترک کردبه خاطر اشعار فلسفی و پیچیده ی نسیمی، بسیاری از حاکمان و روحانیان با وی به دشمنی برخاستند. و وی را مرتد از دین اسلام خواندند. از طرفی به خاطر حمایت از مردم مظلوم ، دشمن درجه ی یک فرزند تیمور خان گشت. و همچنین به خاطر اشعار ی که در ستایش اهل بیت بود، اهل تسنن نیز با وی به دشمنی برخاستند. به همین خاطر وی دشمن مشترک غارتگران مغول، روحانی نماهای شیعه و تند رو های سنی گشت. به همین سبب بعد از حبس و شکنجه های فراوان در زندان حلب سوریه به طرز وحشتناکی همانند مرگ شخصی که سال ها وی را تبلیغ می کرد (حلاج منصور حسینی) زندگی را بدرود گفت.

در مورد مرگ وی نوشته اند که:

یکی از شاگردان نسیمی در میدان حلب شعری از نسیمی می خواند

(حق بین نظری باید تا روی مرا بیند

چشمی که بود خودبین کی روی خدا بیند)

سربازان حلب که به دنبال نسیمی بودند، بعد ازشنیدن شعر جوان را دستگیر وی تحویل حکومت می دهند در هنگام به دار آویختن شاگرد جوان، نسیمی خود را معرفی کرده و شاگرد را آزاد می کنند. دادگاهی تشریفاتی بر علیه نسیمی تشکیل می شود. ولی از آنجایی که بزرگ مردی نسیمی بر همگان معلوم بود همگی از دادن رأی مرگ بر علیه نسیمی امتنا می ورزند.الا یک نفر به نام شهاب الدین بن هلال، دشمن خونین شیعیان، به تنهایی مسؤلیت اعدام نسیمی را به عهده می گیرد.وی نسیمی را به اتهام انا الحق گویی خارج از دین می خواند.و وی را مرتد و نجس می خواند.تا جایی که حکم قطع عضو تماس گیرنده با نسیمی را صادر می کند.در هنگام اجرای حکم دادگاه(زنده زنده پوست نسیمی را می کنند و دست و پاهایش را قطع می کنند) خون زیادی از شاعر می رود و یکی از زاهدان به طعنه می گوید: “تو که آنقدر اناالحق می گویی پس نباید از مرگ هراسی داشته باشی! پس چرا این گونه از ترس رخت زرد شده.

نسیمی بالفور جواب می دهد:

آندم که اجل موکل مرد شود

آهم چو دم سحر گهی سرد شود

خورشید که پر دل تر از آن چیزی نیست

در وقت فرو شدن رخش زرد شود

از قضا به هنگام پوست کندن شاعر، قطره ای از خون وی به انگشت حکم دهنده که در محل اجرای حکم حاظر بود، می چکد. مردم که به دنبال چنین فرصتی برای رسوایی بن هلال می گشتند. همگی خواستار قصع انگشت حکم دهنده می شوند. ولی وی با بی شرمی می گوید:

من این سخن را به عنوان مثال زدم.

نسیمی با آن حال دگرگون می گوید:

زاهیدین بیر بارماغین کئسسن دؤنر حقدن گئچر

گؤر بو میسکین عاشیقی سرپا سویارلار،آغلاماز!

ترجمه:

زاهد از بهر یک انگشت ز حق روی گردانید

پوست گیرند ز عاشق بنگر باکم نیست

و بدین ترتیب نسیمی در سال 1417 میلادی به شهادت رسید. آرامگاه او هم اکنون در حلب زیارتگاه زائران است. بر روی سنگ مزار او چنین نوشته اند:

یؤزؤلدؤن دؤنمدون مردانلیگدن

خدایه بیله دیر حب صمیمی

کثافدن چیخیب اولدون به حقه

گلستان الهی نین نسیمی

ترجمه:

بریده بریده شدی و از مردانگی روی بر نگرداندی

خدایا این چنین است عاشق بودن

از دنیای کثیف بیرون شدی و به سوی حق شدی

نسیم گلستان الهی

نسیمی به سه زبان عربی،فارسی و ترکی آثار گرانبهایی به جای گذاشت. متأسفانه دیوان عربی وی گم شد. (احتمالاً به دلیل اشعاری در مدح اهل بیت(ع)، این دیوان پس از مرگ وی در همان زمان ها از بین رفته است (دیوان فارسی وی نیز ناقص است. دیوان کامل ترکی وی برای اولین بار به تصحیح پروفسور صدیق در سال جاری به چاپ رسید.با همه ی ستمی که در طول زندگانی بر وی شد. شعری با مضمون شکایت در آثار وی نمی توان یافت. تمامی اشاعر او در تبلیغ فلسفه ی وحدت ذات،حروفیه (حروفیه مکتبی است که مؤسس آن نعیمی بود. که خود اختلاف در فلسفه و عرفان است) و عرفان است. از اشعار شاعر معلوم است که وی از بزرگانی چون،نظامی،مولوی،عطار و حافظ تأثیر گرفته و بر شاعران بزرگی بعد از خود، چون:

حبیبی،کیشوری، حقیقی ، فضولی، ختایی، قوسی، غیبی، محیطی، جعفری، نباتی، انوار (با وجود اینکه قاسم انوار به تبعیت از نسیمی شعر سروده است و با وجود شاعران بزرگی چون مولانا محمد فضولی ،انوار را بزرگترین شاعر آذربایجان خوانده اند.به هر صورت این اختلاف سلیقه ای است که مابین صاحبنظران وجود دارد.) و بسیاری دیگر تأثیر گذاشته است. غزل ترکی آزربایجان در قرن هشتم هجری با نسیمی تحولات تازه ای را تجربه می کند. تاثیراتی که نسیمی بر غزل ترکی آزربایجان داشت، تنها برای دوره او نه، بلکه برای تمام ادوار شعری تعیین کننده بود. او به غزل ترکی آزربایجانی “جانی تازه، معنی جدید، مضمون نو، مسیر تازه ای” داد. غزلیات قاضی بورهان الدین اگرچه به لحاظ سبک اصالت بیشتری دارد، اما از لحاظ وزن، فاقد نظم و روانی کافیست. این مساله برای اشعار آن دوره طبیعی می نماید چه غزل ترکی آزربایجان در این اعصار مراحل تکوین و تکامل خود را می پیماید. هنوز جا برای کار و صیقل یافتن غزل ترکی آزربایجان زیاد است. این مساله تنها شامل سبک و وزن نشده و جنبه های فکری، بدیعی و بیانی را نیز شامل می شود.

نسیمی از میراث شعرای پیشین ترک و فارس و عرب برخوردار بود. همین مساله باعث می شود تا وی تمام فنون و ظرافت های شعر شرقی را دارا باشد. بکارگیری همه این مطالعات و داشته های ادبی، به همراه روحیه مبارز و اعتقادات باطنی و عرفانی، باعث شد تا نسیمی مضامین فلسفی و اجتماعی را که روح اعتراض و مبارزه در آنها نمودار است وارد غزل ترکی بکند. نسیمی با مهارت ثابت کرد که عشق و شور جوانی و محنتهای عاشق رنج دیده و بیوفایی زیبارویان، تنها مضامین قابل توجه شعر و شاعر نخواهد بود. اگر شاعر دستمایه و قدرت آن را دارا باشد غزل قابلیت آن را دارد تا مضامین فلسفی، عرفانی و اجتماعی را نیز به ماده شعر تبدیل کند.

قرن 7 و 8 هجری شاهد تحولات بنیادین در ادبیات تمام منطقه است. در قلمرو ترکان سلجوقی و در آسیای صغیر، مولوی و یونوس امره در سبک و زبان خود تبدیل به اسطوره های ابدی می شوند. در فارس نیز سعدی و حافظ به همین سیاق. در همه این موارد مضامین عرفانی، فلسفی و اجتماعی به ظهور و بروز می رسند و رشد و پختگی خود را به نمایش می گذارند. و در آزربایجان ترکها، نسیمی انگار که نقطه تلاقی همه این بزرگان است:

دۆشدۆ یئنه دلی کؤنۆل گؤزلرینین خییالینه

کیم نه بیلیر بو کؤنلۆمۆن فیکری ندیر، خییالی نه ؟

آلی ایله آلا گؤزلرین آلدادی آلدی کؤنلۆمۆ

آلینا گؤر نه آل ائدر، کیمسه ایریشمز آلینه….

ترجمه:

باز دل دیوانه در خیال چشمانت

که می داند دلم در چه فکریست، خیالش چیست ؟

با مکر و حیله چشمان خمارت فریب داد و تسخیر کرد دلم را

وه که چه مکر می کند، کسی بدان پی نبرد…

زبان نسیمی به اندازه ای در تکامل شعر و نکات ادبی موفق بود که خط سیر قاضی بورهان الدین را در وی ساری و جاری می بینیم. شاید همین تلاشها است که باغ شعر ترکی را چندان بارور می کند که کیفیت آفرینش و آفرینندگی فضولی را پیدا می کند.

اؤزۆنۆ مندن نهان ائتمک دیلرسن، ائتمه گیل

گؤزلریم یاشین روان ائتمک دیلرسن، ائتمه گیل

ترجمه:

خود نهان کردن از من خواهی، مکن

اشک چشمانم روان خواهی، مکن

انسان – خدا که نسیمی در اشعارش به ستایش آن می پردازد موجودی انتزاعی نیست؛ بلکه تصویر بدیع انسان واقعی است. اما انسانی که خود را درک می کند و البته همه چیز را؛ انسان کامل. در کنار این مفاهیم و در بطن و متن آن و نه جدای از آن عشق نیز مطرح است. نسیمی همه جهان را عاشقانه دوست می دارد و هنر عشق ورزیدن را تبلیغ می کند. عشق او علوی است. ظاهربینان را به تمسخر نیز می گیرد:

آخیر زمانین فیتنه سی، شول گؤزلری شهلا ایمیش

گل دۆش اونون سئوداسینا، گؤر کیم نه خوش سئودا ایمیش

ترجمه:

فتنه آخرالزمان، این شهلا چشم بوده است

بیا و عاشقش شو، تا ببینی چه عشقی بوده است

انسان کامل، عشق و زیبایی، مفاهیم مطروحه دستگاه زیبایی شناسی نسیمی است. او انسان کامل را می پرستد. او انسان کامل را زیبا می بیند و مظهر حقایق. او عشق را در ظهور زیبایی و معرفت انسان می بیند. او جهان را ادراک می کند و انسان را و این همه را چگونه می تواند بیان کند تا دست تطاول اغیار و افکار بر وی تازیانه نزند و طعنش نکند. او پیامش را و دستگاه معرفتی اش را در اشعارش جاسازی می کند تا شاید ما، یا آیندگان پیامش را بگیرند.

فئردوسه منی دعوت ائدن زاهیده سؤیله

اول دیکَنه گؤز دیکمه کی گۆلزاریمی بولدوم

ترجمه:

به زاهدی که مرا به فردوس می خواند بگو

بدان خار چشم ندوز که گلزارم را جستم

به جهت مسلک اعتقادیش که از حروفیه است برخی از اشعار وی دارای ترکیب و بیان خاص حروفی و البته سمبولیک است. بزرگترین خدمت نسیمی به شعر و شعور ملی آزربایجان، تصنیف شعرهایش و اندیشه هایش به زبان مادری اش یعنی ترکی آزربایجانی است. آزربایجان با وجود نسیمی نیازی به ادعای مالکیت بر فرزندان قدرناشناس خود ندارد. نسیمی به اندازه ای بزرگ است که به جای همه بزرگان می تواند دیده شود.

غزل آزربایجان به پشتوانه خاقانی و مساعی اوحدی مراغه ای و ذوالفقار شیروانی در قرن هفتم هجری خود را توسعه می دهد و با نسیمی در قرن هشتم نقطه تحول خود را پی می ریزد. نسیمی با عقاید و احکام سیاسی و دینی رسمی عصر خود قاطعانه به مخالفت و ستیز بر می خیزد. با جنبش حروفیه همکاری می کند و پس از مرگ فضل الله نعیمی، عهده دار سرپرستی این گروه می شود. به شکل سخنگوی آنها در می آید و با این کار غزل اعتقادی ابداع می شود، اوج می گیرد و به عرصه های عمومی قدرتمندانه وارد می شود. “قهرمان غزل نسیمی دارای شخصیتی است که در زمان و مکان نمی گنجد”:

سید نسیمی‌نین ادبی یارادېجېلېغېنې ایکی دؤوره‌یه بؤلمک اۏلار:

۱- ۵. ایلک دؤوره

اۏنون ۲۵- ۲۶ یاشلارېنا قده‌ر، یعنی فضل الله نعیمی ایله تانېش اۏلماسې و اۏنون طریقت و مسلکینی قبول ائتمه‌سینه قده‌رکی دؤوره‌نی یارادېجېلېغې‌نېن ایلک دؤوره‌سی آدلاندېرېرېق. بو دؤوره‌ده کی شعرلرینده، اۏ خواجه احمد یسوی (اؤلۆم ۵۶۲ هـ.) و جلال الدین رومی (اؤلۆم ۶۰۴ هـ.) تأثیرینده نصیحت آمیز، تعلیمی و حکمتلی شعرلر و اۏن دؤرد معصوم – علیهم السلام- اۆچۆن منقیبه‌لر یازېردی.

سؤز یۏخ کی او بو دؤوره‌ده، شاعیرلیڲینی سېناماغا باشلایان بیر اعتقادلې و ساوادلې گنج کیمی ظهور ائدیر. بۆتۆن شیعیه‌لر، منقیبه‌لر، نصیحت وئریجی غزللر و قصیده‌لر، حکمتلی تویوقلار و مثنویلرینی، بو دؤوره‌یه عائد ائتمک اۏلار.

بئله شعرلرده، عرفان آخېجېلېغې یۏخدور و شعر دیلی قورودور. شاعیرده جۏشغون اۆره‌ک اۏلسادا، جۏشغون دیل یۏخدور. شاعیر حله درین معنالارې لاې بالایلې دیل ایله بیان ائتمڲه ال تاپا بیلمه‌میشدیر. بو دؤوره‌ده شاعیرین ثابت تخلّصوده یۏخدور، اۏ گاه سید، گاه حسینی و گاه سید نسیمی و بعضاً ده هاشمی تخلص ائدیر.

تۆرکجه دیوانېندا‌ بو دؤوره‌یه عائد اۏلان شعرلرینی یۆز قطعه‌یه یاخېن مختلیف قالېبلې شعرلر تثبیت ائتمک اۏلار. بو دؤوره‌یه عائد شعرلرینه عمومیتله نصیحت وئرمه روحو حاکیمدیر:

دیو رجیمه ‌ای‌کؤنۆل! قیلما داهی متابعت،

تانرې‌سؤزۆن‌ائشیدیجک‌صی� �ق ایله قیل ملازمت.

یاخشېلېق ائیله‌سن، سنا یاخشېلېق ائیلیه خدا،

عاقیبت اصلینه قېلېر خئیره شره مراجعت.

* * *

کؤنۆل وئرمه جهانا، بی‌وفا دېر،

کؤنۆل وئرمک آنا عئین خطا دېر.

بونا جان و دل ایله آنلاو باخ،

فنا دېر بو فنا، سانما بقا دېر.

بقاسې وار ایمیش اۏلسا جهانېن

قالایدې باقی اوش اۏل مصطفا دېر.

جهانېن چۆن بقاسې یۏخ نسیمی،

آنې قویوب حقه دؤنمک روا دېر.

هابئله همین دؤوره‌یه عائد اولان اۏن دؤرد معصوم علیهم السلامېن منقیبه‌لری، اۏنون دیوانې‌نېن مختلیف یئرلرینه سالېنمېشدېر کی بیز هامېسېنې، شیعیه‌لر بؤلۆمۆنه توپلادېق.

۲- ۵. ایکینجی دؤوره

بو دؤره اۏنون اولغونلوق چاغلارېدېر. ایڲیرمی بئش یاشېندان اعدام اۏلونماسېنا قده‌رکی اۏن ایللیک دؤره‌دیر. بو دؤره‌ده اۏ، فضل الله نعیمی ایله یاخېندان و حضوری اۏلاراق تانېش اۏلور. گرچی نعیمی‌نی قاباقجادان‌دا تانیېردی و حتی گاهدان اۏنون آدېنې اؤزۆنه تخلص کیمی سئچیردی ولاکین یاخېندان تانېش اۏلدوقدان سۏنرا، دۆشۆنجه دۆنیاسې تمامیله دڲیشیر و اۆزۆنه عرفانی مسلک سئچیر و حروفیلر جرگه‌سینه داخیل اۏلور.

سید نسیمی فضل الله تبریزی ایله تانېش اۏلماقدان قاباق‌دا، حقیقی، عشقی و دوغرویولو آختاران بیر شاعیر ایدی. مولانا جلال الدین رومی و حافظ شیرازی‌نېن تأثیری آلتېندا یارېم عرفانی شعرلر یازېردی.

ولاکین حروفیلر جرگه‌سینه گیردیکدن سۏنرا، تام شؤوق و هیجانلار ایچینده عرفانی عئشق ایله دولو شعرلر یازماغا باشلایېر.

بو دؤورده‌‌کی شعرلری‌نېن بعضی مضمونلارې حاققېندا آشاغېدا دانېشېرېق:

۱- ۲- ۵. قرآنی رمزلر

سید نسیمی اؤز شعرلرینده قرآنی رمزلری آچما یۏلونو ایضاح ائتمک اۆچۆن بیر پارا گؤروشلره دایانېر. میثال ایچۆن دئمه‌لییک کی اۏنون نظرینده ۴ عنصر (سو، اۏد، تۏرپاق و یئل)، ۷ خط (۲ قاش، ۲ کیپریک، بیر ساچ) بیری- بیرینه ضرب ائدیله‌رک قرآن کریمین اسرارېنې حل ائتمه آچارې اۏلور.

بیر و یا بیر نئچه حرفدن مئیدانا گلن الم، یس، طه، الر کیمی آیه‌لری، حروفیلر محاکمات و مقطعات آدلاندېرېرلار. نسیمی بو آیه‌لردن اؤز شعرلرینده بۏل- بۏل استفاده ائتمیشدیر و اۏندان علاوه داها چۏخ استفاده ائتدیڲی آیه‌لری بئله سېرالاماق اۏلار:

۱. کُن فَیَکُون (یس/ ۸۲): یس سوره‌سینده گلن بو آیه‌نی نسیمی وارلېغېن اساس سببی حساب ائدیر:

کاف ایله نون ازلده چۆن علّتیمیزدیر، ای بشر!

جؤوهر لامکان بیزیک، کیم بیله‌ شر حدودوموز.

۲. اَلَستُ بِرَبِّکُم (اعراف/ ۱۷۲): نسیمی بو آیه‌دن ده چۏخ استفاده ائتمیشدیر:

سیرر الست ربّکم چۆن کی گؤتۆردۆ پرده‌یی،

زاهیده آسسې ائیله‌مز خیرقه‌ی پاره- پاره‌سی.

لعلین مئیی الست ایدی جام اۏلمادان هنوز،

خاص ایدی صؤحبتین داها عام اۏلمادان هنوز.

بو آیه‌یه گؤره، تانرې روحلارېن یارادېلماسېندان سۏنرا اۏنلاردن سۏروشموشدورکی آیا من سیزېن ربّینیزه‌م؟ روحلاردان بیر قیسمی بلی و بیر قیسمی ایسه نعم دئمیشلر. بلی دئینلر دۏغرو یۏلا گئده‌نلر حساب اۏلورلار.

۳. لَیلَةُ الاَسْری (اسری/ ۱): حضرت پیغمبرین معراجېنا اشارت ائده‌ن بو آیه‌دن‌ده، نسیمی دفعه‌لر استفاده ائتمیشدیر و آللاهېن اؤزۆ بنده‌سینی گئجه مسجید اقصایا آپارماسېندان دانېشمېشدېر.

ای جمالېن سیرر سُبْحانَ الَذّی اَسْری ایمیش،

عَبدُهُ لَیلاً تاپوندو، مَسجِدُ الاَقْصی ایمیش.

۴. قابَ قَوسَیْن (نجم/ ۹): حروفی آنلایېشېندا، ایکی حرف اۏلان قوسین ایکی قاشا اشاره ائدیر و نسیمی اۏخوجونو بو حرفلری گؤرمڲه و اۏخوماغا چاغېرېر:

گل سَوادُ الوَجْه ـی گؤر کیم فقر مطلقدیر آدې،

روشن آنلا کعبه قَوْسَیْن ایله اَوْ اَدْنی مېزې.

* * *

تا سَقهُم شربتیندن ایچدی بو خسته کؤنۆل،

سیرر اَوْ اَدْنی یی بولدو، قاینادې خوم‌خانه‌سی.

۵. عرش و اِستوی و الرّحمن (طه/ ۵): نسیمی بو آیه‌دن‌ده چۏخ استفاده ائدیر. حروفی اینانجېنا گؤره، انسان اۆزۆنده ۲۸ حرف اۏخونور، اۏنا گؤره آدمین اۆزۆنه الرَّحْمن عَلَی العَرْشِ اسْتِوی آدې وئریر:

زۆلف و روخسارېندېر الرَّحْمن‌عَلَی‌العَرشْ ‌اِسْتِوی،

کعبه‌نین محرابی قاشېن، فیتنه‌ی عئینین حطیب.

* * *

اِسْتِوی سیررینا یۏل بولدو یۆزوندن تا آنا،

جبرئیل‌چکدی‌بوراقې،‌مین� �ی گئتدی چون عقاب.

بورون استوا خطی کیمی اۆزۆ ایکیه بؤلۆر و نسیمی دفعه‌لر بونا اشاره ائدیر.

۶. اَحسَنِ التَّقْویم (تین/ ۴): بو آیه، وحدت وجود اینانجېنا اینانانلار ایچۆن بیر نقلی دلیل سایېلېر. وارلېق بیرلیڲی اینانجېنا گؤره، کائنات، مطلق وارلېغېن ظهورودور. بۆتۆن عالم، مطلق وارلېغېن علمیندن ظهور ائتمیش، گؤیلر، عنصرلر، جانلېلار، جانسېزلار و س. یارانمېش و تاپېلمېشدېر. اۏنلارېن ایچینده ایسه انسان ان سۏن و ان کامیل مخلوقدور و تانرې‌نېن تجلی یئریدیر:

چۆن کی یۆزۆن اَحْسَنِ التَّقْویم ایمیش،

سنده ظهور ائیله‌دی سبحانېمېز.

* * *

منکر اۏلما بو سؤزه وارېب کلام اللاهدا گؤر،

اَحْسَنِ التَّقْویم ایله گؤستردی انسان صورتین.

نسیمی دئییر کی زاهید بیر منجم کیمیدیر و بو سؤزۆن ایچ آنلامېنې باشا دۆشمز:
منجّم زاهید آنلاماز کی سنسن اَحْسَنِ التَّقْویم،
ازلدن تا ابد اۏلدو عیان حۆسنۆن کیتابېندان.

۲- ۲- ۵. حروفی رمزلر

۱. اۏتوز ایکی و ایڲیرمی سگکیز

حروفیلیک اینانجېنا گؤره، انسانېن اۆزۆنده‌کی ۷ حرفی مختلیف یۏللار ایله ۲۸، ۲۹ و گاهدا ۳۲ اۏلاراق اله گتیرمک اۏلار. بو ۷ حرف (ایکی قاش، دؤرد کیپریک، بیر ساچ یعنی سواد اعظم)دیر.
۴ عنصر یعنی سو، هاوا، تورپاق و اۏد ایله ضرب اۏلاندا ۲۸ عددی اله گله‌ر. لام الیف ایسه گاه بیر حرف حساب اۏلور و گاهدا پ، چ، ژ، گ حرفلری‌نین جانشینی‌دیر. بو ۴ حرف ۲۸ ایله جمع اۏلاندا ۳۲ اله گلیر.

نسیمی‌ده شعرلرینده یئر به یئر ۲۸ و ۳۲ عددلرینی انسان اۆزۆنده گؤرمک ایسته‌ییر:

آیت سَبعُ المَثانی‌ دیر یۆزۆن،

اۏتوز ایکی‌نین نیشانی دیر یۆزۆن.

* * *

بیست‌وهشت‌وسی‌ودودان دېشقارې ‌بیرنسنه‌یۏخ،

بو کلام ایچینده خئیلی قیل و قالی گؤرمۆشم.

* * *

بیست ‌و هشت‌ و سی ‌و دو دور سئیریمیز،

فضل حق اۏلدو بو یۏلدا پیریمیز.

باشقا شاعیرلرده اۆزۆ، قاشې، کیپریڲی، دۏداغې و سائره‌نی گۆنشه، کیتابا، مصحفه، یایا، اۏخا و سائره‌یه بنزه‌دیرلر. اۏنلارېن بنزه‌تمه‌لری بیر بدیعی تصویر یاراتما و گؤزه‌للیک حئیرانی اۏلمالارې اۆچۆندۆر. ولاکین نسیمی‌نین هئچ بئله بیر نیّتی یۏخدور، بلکه حروفیه تعلیماتې اساسېندا آئینی بیر عیباره‌لر ایشلتمک اۆچۆن بو تشبیه‌لردن استفاده ائدیر. اۏ، زۆلف و روخسارې، الرَّحْمن عَلَی العَرْش اِسْتِوییا بنزه‌تدیکده، بیر حروفی اینانجېنا دایانېر و اصلینده آیه‌نی تأویل ائتمڲه چالېشېر.

۲. عئشق

نسیمی عئشق ایله یاشایان و عئشقی تبلیغ ائده‌ن بیر حروفی‌دیر. بو عئشقی ایسه، داشا- تۏرپاغا یۏخ، انسانا سارې یؤنلدیر:

گرچه آساندېر دئر، ای جان! عئشقینی هر بی‌خبر،

کیم‌کی‌شۏل‌سئودایا‌دۆشد ۆ،‌بیلدی‌کیم‌آسان دڲیل.

عئشق‌ایله‌جان‌یۏخدور اول‌بی‌معرفت حئیواندا کیم،

صورتین نقشینه دائیم واله و حیئران دڲیل.

شاعیرین نظرینده عئشق تامام اۏلماسې اۆچۆن صیدق و دۏغرولوق لازېمدېر و عاشېق بو یۏلدا جان و جاهانېندان کئچمه‌لیدیر:

گرعاشېق‌ایسن،‌صیدق ایله شۏل دلبر اۆچۆن گل،

جان ایله جاهان اۏرتایا قۏی، ترکِ سر ائیله.

۳. تانرې تجلّی‌گاهی

گؤزلر، قاشلار، کیپریکلر، یاناقلار، دۏداقلار، آغیز، چنه، چنه چوخورو، غبغب، اۆزده‌کی خطلر، آلېن و عمومیتله اۆز، جمال و جمال‌اللاها دلالت ائدیر.

حروفی اینانجېنا گؤره انسان، احسن تقویم و احسن صورت اۆز‌ره یاراندېغېنا گؤره، مظهر الله سایېلېر. ائله بونا گؤره‌ده نسیمی، انسان اۆزۆنۆ، تانرې تجلّی‌گاهی حساب ائدیر.

حروفیلیک دئییر کی اگر اۆزده یاتان ۲۸ حرفین اسرارېنې کشف ائتمک اۏلسا، اۏندا تانرې و یارادېلېش اسرارې‌دا کشف اۏلونا بیله‌ر. معشوقه‌نین بۏی- بوخونو، بئلی، الی، قۏلو، آیاغې، یئریشی ‌وس. هامېسې وحدت وجود گؤرۆشۆ ایله ایضاح ائدیلیر.

۴. جسدلنمه و دۏن با دۏن

نسیمی‌نین تجسّد و جسدلنمڲه اینانجې دفعه‌لر شعرلرینده بیان ائدیلمیشدیر. اۏ، حققین تجلّی‌سینی گؤردوڲو انسانی بئله وصف ائدیر:

صبا زۆلفۆن ‌نسیمیندن جاهانې‌جۆمله جان ائتدی،

دمیندن‌گؤر صبا‌ زۆلفۆن‌کی نه‌جانلار روان ائتدی.

بۏیوندور سدره و طوبا، اۆزۆندۆر جَنَّتُ المَأوا،

خط و خالېن کلام اۏلدو، بو اسرارې بیان ائتدی.

اۏ، روحون دۏلانماسېنې حکمت آمیز بیر بیان ایله بئله وصف ائدیر:

چۆن خاکدان ائده‌ر سفر، معدن نبات اۏلور شجر،

رؤوشن گؤرۆر اهل‌نظر، اۏل طعمه‌ی حئیوان گلیر.

* * *

چۆن‌طعمه‌ی‌حئیوان‌اۏلور ،‌اۏل‌دا کی‌انس ‌و جان ‌اۏلور،

انسانا واصیل اۏلماغا بی‌دست و پا، پرّان اۏلور.

بو بئیتلر مولوی رومی‌نین آشاغېدا کی بئیتلرینی یادا سالېر:

از جمادی مردم و نامی شدم،

وز نما مردم به حیوان سر زدم.

مردم از حیوانی و آدم شدم،

پس‌چه ترسم کی ز مردن کم شدم؟

حمله‌ی دیگر بمیرم از بشر،

تا بر آرم از ملایک بال و پر.

وز ملَک هم بایدم جَستن ز نو،

کُلُّ شَیءٍ هالِک اِلا وَجْهَهُ.

و یا:

گؤر کیم وجود عالمی بعد از فنا نشأت وئریب،

هر عضو بیر دۆرلۆ گیاه اۏلوب قامو یکسان گلیر.

اول‌جان‌کی‌صافی‌دیل‌اۏ� �وب‌کئچدی‌جهاندان‌ای‌صن� �!‌

بالله‌کی‌اول‌هر دم به دم‌همچون‌گولِ‌خندان اۏلور.

نسیمی تۆرک- شامان اینانجې اساسېندا اۏلان روحون دولانماسېنې و آدامېن بؤیۆک روحلارا دۏن (= جسد) اۏلمایا لایېق اولماسې مسأله‌سینی، حکیمانه بیر دئییش ایله اینجه‌له‌ییر:

جؤوهر فرد آدمین کانېندادېر،

کُنْتُ کَنْزاً[۱] آدمین شأنېندادېر.

گرچی شئیطان آدمین قاتېندادېر،

سرّ اسما آدمین جانېندادېر.

۵. فنا فی الله

اۏ، حقیقی عاشېق اۏلدوغو و حققه اؤزۆنۆ فدا ائتدیڲی اۆچۆن، محشردن و جهنم‌دن قۏرخمور، چۆن کی وصالا و فنایا چاتمېشدېر:

نسیمی چون وصالېندان ایریشدی جنت و حورا،

نه محشردن حساب ائیله‌ر، نه تامونون عذابېندان.

۶. زاهید

زاهید، بۆتۆن عرفانی ادبیاتدا اۏلدوغو کیمی، نسیمی‌نین دیلینده‌ده کۆت بئیین و دایاز دۆشۆنجه‌لی اۏلاراق وصف ائدیلیر:

فیردوسا منی دعوت ائده‌ن زاهیده سؤیله،

اۏل تیکانا گؤز تیکمه‌کی گۆلزارېمې بولدوم.

* * *

نقل و روایت ایله، زاهید اوزالدېر سؤزۆ،

بونجا نه سؤیله‌ر اگر دۏغرو مقالې بیلیر!

* * *

عاشېق صادق دوزاغېن قوشو ای زاهید! دڲیل،

دامه دۆزمه تسبیحی، سجاده‌یی دام ائیلمه!

زاهیدین هیچ اۏلدو زؤهدۆ، هیچ کئچدی طاعتی،

باشلادې یاسېنه ایندی، کیمسه گلمز یاسېنا.

۷. مبارزه و ساواش

نسیمی مبارزه‌لر مئیدانې‌‌نېن بیر قهرمان شاعیریدیر. او ساواشدان قۏرخمایان و ساواش مئیدانلارېنا ایڲید ار کیمی گیره‌ن بیر قهرماندېر:

عئشق ایله مئیدانا مؤحکم ار گره‌کدیر کیم گیره،

هر هۆنرسیز هیمّتی یۏخون یئری مئیدان دڲیل.

۳- ۲- ۵. نسیمی و موسیقی

نسیمی یئددی بئیتلیک بیر غزلینی تام موسیقی اصطلاحلارېنې ایشلتمک اۆچۆن قۏشموشدور:

حسرت یاشې هر لحظه قېلېر بنزیمیزی ساز،

بو پرده‌ده بیر یار بیزه اۏلمادې دمساز.

مطلعلی بو غزلده: ساز، پرده، چارگاه، زنگوله، سه‌گاه، حیجاز، صیفاهان، نای، عراق، رهاوی، حصار، مبرقع، مخالیف، سوز و شؤوق سؤزلرینی ایشلتمیشدیر. اۏنون شعرلری گؤستریرکی موسیقی هاوالارې ایله تانېش ایدی و اؤزۆده طنبور چالاردې.

۴- ۲- ۵. حروفیلیڲین صوفیلیک ایله فرقی

بیزیم تصوف شعریمیزده، معشوق، یار، دلدار و بو کیمی کلمه‌لر سمبولیک اۏلاراق تانرې حاققېندا ایشه آپارېلېبدېر. معشوقه‌نین اۆزۆ، دۏداغې و اعضاسېنې‌دا وصف ائده‌نده، مئی و شرابدان دانېشاندا، یئنه‌ده صوفی شاعیرلر، مجازی معنالاردا ایشلتمیشلر. ولاکین نسیمی ایله صوفی شاعیرلرین فرقی بوراسېندادېر کی، نسیمی یالنېز حروفیلیک ایناجلارېنې اؤیرتمک اۆچۆن و وحدت وجود اساسلارېنې محکم‌لندیرمک اۆچۆن، بو کلمه‌لردن استفاده ائدیر. داها دۏغروسو، اۏ بیر مکتب چرچیوه‌سینده، قرآنا اساسلانېر و قرآنېن آیه‌لریندن چېخاراجاغې آنلایېشلار اۆچۆن بو کلمه‌لردن استفاده ائدیر.

منده سیغار ایکی جهان، من بو جهانه سیغمازام

گوهر لامکان منم، کون و مکانه سیغمازام

عرش ایله فرش و کاف و نون، منده بولوندو جۆمله چۆن

کس سؤزۆنۆ و ابصم اول، شرح و بیانه سیغمازام…

ترجمه:

دو جهان در من بگنجند، من در این جهان نگنجم

گوهر لامکان منم، در کون و مکان نگنجم

عرش و فرش و کاف و نون، جملگی در من پدیدار شدند

حرف نزن و لال شو، در شرح و بیان نگنجم…

تحول و سیر و سلوک معنوی منجر به ظهور انسان کامل، مفهومی است که در چارچوب فرهنگی آزربایجان از نظامی و خلاقیت او شروع می شود و اکنون در لفظ و قلم نسیمی قدرتمندتر و باشکوهتر و البته انقلابی و طوفانی می غرد و نمودار می شود. “انسان زینت و زیور حیات است. انسان سزاوار ستایش است. او، قدرت عظیم است. نعمت طبیعت پر لطف، زیبایی های عالم، با نام انسان پیوسته است … انسان موجودی است قادر، انسان در روی زمین مظهر خداست. انسان، خداست. و خدا منم، خدا تو هستی. هر کجا که انسان پاک سرشت وجود دارد، خدا نیز آنجاست. خدا را نه خارج از زمان و مکان، بلکه در طبیعت، در زمین، در وجود انسان کامل معنوی، در عمل انسان کمال یافته باید جستجو کرد”:

مرحبا اینسانی کامیل، جانیمین جانانه سی

عالمین جیسمی صدفدیر، سن می سن دوردانه سی؟

ترجمه:

مرحبا انسان کامل، جانان من

جسم عالم چون صدف، دردانه اش آیا تویی؟

عمادالدین نسیمی بزرگ اما ناشناس

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

عمادالدین نسیمی بزرگ اما ناشناس

نام: عیمادالدین سید علی
تخلص: نسیمی
سال تولد: 747 هجری قمری
محل تولد: شاماخی، شیروان، آزربایجان
پادشاه معاصر: ایبراهیم شاه شیروانشاه در نقش حامی و تیمور گورکانی در نقش دشمن
سال شهادت: 796 هجری قمری
محل شهادت: حلب، شام

متن:
غزل ترکی آزربایجان در قرن هشتم هجری با نسیمی تحولات تازه ای را تجربه می کند. تاثیراتی که نسیمی بر غزل ترکی آزربایجان داشت، تنها برای دوره او نه، بلکه برای تمام ادوار شعری تعیین کننده بود. او به غزل ترکی آزربایجانی “جانی تازه، معنی جدید، مضمون نو، مسیر تازه ای” داد. غزلیات قاضی بورهان الدین اگرچه به لحاظ سبک اصالت بیشتری دارد، اما از لحاظ وزن، فاقد نظم و روانی کافیست. این مساله برای اشعار آن دوره طبیعی می نماید چه غزل ترکی آزربایجان در این اعصار مراحل تکوین و تکامل خود را می پیماید. هنوز جا برای کار و صیقل یافتن غزل ترکی آزربایجان زیاد است. این مساله تنها شامل سبک و وزن نشده و جنبه های فکری، بدیعی و بیانی را نیز شامل می شود.

نسیمی از میراث شعرای پیشین ترک و فارس و عرب برخوردار بود. همین مساله باعث می شود تا وی تمام فنون و ظرافت های شعر شرقی را دارا باشد. بکارگیری همه این مطالعات و داشته های ادبی، به همراه روحیه مبارز و اعتقادات باطنی و عرفانی، باعث شد تا نسیمی مضامین فلسفی و اجتماعی را که روح اعتراض و مبارزه در آنها نمودار است وارد غزل ترکی بکند. نسیمی با مهارت ثابت کرد که عشق و شور جوانی و محنتهای عاشق رنج دیده و بیوفایی زیبارویان، تنها مضامین قابل توجه شعر و شاعر نخواهد بود. اگر شاعر دستمایه و قدرت آن را دارا باشد غزل قابلیت آن را دارد تا مضامین فلسفی، عرفانی و اجتماعی را نیز به ماده شعر تبدیل کند.

قرن 7 و 8 هجری شاهد تحولات بنیادین در ادبیات تمام منطقه است. در قلمرو ترکان سلجوقی و در آسیای صغیر، مولوی و یونوس امره در سبک و زبان خود تبدیل به اسطوره های ابدی می شوند. در فارس نیز سعدی و حافظ به همین سیاق. در همه این موارد مضامین عرفانی، فلسفی و اجتماعی به ظهور و بروز می رسند و رشد و پختگی خود را به نمایش می گذارند. و در آزربایجان ترکها، نسیمی انگار که نقطه تلاقی همه این بزرگان است:

دۆشدۆ یئنه دلی کؤنۆل گؤزلرینین خییالینه / کیم نه بیلیر بو کؤنلۆمۆن فیکری ندیر، خییالی نه ؟
آلی ایله آلا گؤزلرین آلدادی آلدی کؤنلۆمۆ  /  آلینا گؤر نه آل ائدر، کیمسه ایریشمز آلینه….

ترجمه: باز دل دیوانه در خیال چشمانت / که می داند دلم در چه فکریست، خیالش چیست ؟
با مکر و حیله چشمان خمارت فریب داد و تسخیر کرد دلم را / وه که چه مکر می کند، کسی بدان پی نبرد…

زبان نسیمی به اندازه ای در تکامل شعر و نکات ادبی موفق بود که خط سیر قاضی بورهان الدین را در وی ساری و جاری می بینیم. شاید همین تلاشها است که باغ شعر ترکی را چندان بارور می کند که کیفیت آفرینش و آفرینندگی فضولی را پیدا می کند. ما، ادبیات ما، تاریخ ما، همه وامدار نسیمی بزرگ هستیم.

اؤزۆنۆ مندن نهان ائتمک دیلرسن، ائتمه گیل / گؤزلریم یاشین روان ائتمک دیلرسن، ائتمه گیل

ترجمه: خود نهان کردن از من خواهی، مکن / اشک چشمانم روان خواهی، مکن

نسیمی در جوانی از شاماخی با باکی رفت. وارد دربار ایبراهیم شاه شیروانشاه شد. مورد توجه خاص شیروانشاه قرار گرفت. همو که به تدبیر سیاسی با تیمور ساخت و آزربایجان شمالی را ساخت و همو که تاریخ ملی را سرآغازی ارزشمند است و اندیشه ملی وامدار او. انگار مردان بزرگ در سایه همت هم ظهور پیدا می کنند. در این اثنا شیخ فضل الله نعیمی تبریزی نیز وارد باکی می شود و در نهان مورد حمایت شیروانشاه قرار می گیرد. نسیمی بدو و دخترش دل می بازد و مرید وی می شود. از دربار می رود. به عرصه مبارزه و قیام وارد می شود. با تنگ شدن عرصه به بلادهای دیگراز جمله به شیراز حافظ می رود. دیوان فارسی به طبع زیور می آراید. اما دشمن در اندیشه اش مستحکم است و او به دیار کسانی می رود که بزرگ کشی شیوه شان است. به قتلگاه منصور و سهره وردی. به حلب شام. به حلب سال 796 هجری تا به حکم ارتداد قاضی القضات شهاب الدین حنبلی گرفتار آید. اما برای مهمان ما همین اندک فرصت نیز بزرگ مجالی است تا دین خود به میزبان ادا کند و دیوانی به عربی بدیشان هدیه کند.

به حکم مویدالسلطان پوست از نسیمی کندند و هفت روز در شهر گرداندند و چرخاندند تا بداند و بفهمد قدرت سیاسی یعنی چه ! سرانجام دست و پا قطع کردند و شهیدش. گفته اند که قاضی القضات حکم کرده بود که نسیمی چندان ناپاک است که اگر قطره ای از خون وی به عضوی از اعضای کسی برسد قطع آن واجب است. دست تقدیر چنان می کند که این خون موقع نظارت بر مراسم پوست کنی نسیمی به سر انگشت خود قاضی برسد. چون بدان اشاره می کنند قاضی حاشا می کند که آن حکم را فی المثل گفته است.
و نسیمی که امثال این را می دانست و می فهمید شاید پیش و شاید هماندم گفته:

زاهیدین بیر بارماغین کسسن دؤنر حقدن کئچر / گؤر بو میسکین عاشیقی سر پا سویارلار آغریماز

ترجمه: گر یک انگشت زاهد ببری از حق می برد، کافر شود / ببین این عاشق فقیر که سر تا پا پوستش می کنند و دردی نمی کند

انسان – خدا که نسیمی در اشعارش به ستایش آن می پردازد موجودی انتزاعی نیست؛ بلکه تصویر بدیع انسان واقعی است. اما انسانی که خود را درک می کند و البته همه چیز را؛ انسان کامل. در کنار این مفاهیم و در بطن و متن آن و نه جدای از آن عشق نیز مطرح است. نسیمی همه جهان را عاشقانه دوست می دارد و هنر عشق ورزیدن را تبلیغ می کند. عشق او علوی است. ظاهربینان را به تمسخر نیز می گیرد:

آخیر زمانین فیتنه سی، شول گؤزلری شهلا ایمیش / گل دۆش اونون سئوداسینا، گؤر کیم نه خوش سئودا ایمیش

ترجمه: فتنه آخرالزمان، این شهلا چشم بوده است / بیا و عاشقش شو، تا ببینی چه عشقی بوده است

انسان کامل، عشق و زیبایی، مفاهیم مطروحه دستگاه زیبایی شناسی نسیمی است. او انسان کامل را می پرستد. او انسان کامل را زیبا می بیند و مظهر حقایق. او عشق را در ظهور زیبایی و معرفت انسان می بیند. او جهان را ادراک می کند و انسان را و این همه را چگونه می تواند بیان کند تا دست تطاول اغیار و افکار بر وی تازیانه نزند و طعنش نکند. او پیامش را و دستگاه معرفتی اش را در اشعارش جاسازی می کند تا شاید ما، یا آیندگان پیامش را بگیرند. چه من شک دارم که ما نیز بدین حد تکامل معرفت شناختی دست یافته باشیم که درک کنیم و بفهمیم نسیمی چه می گوید و چگونه و چرا می گوید.

فئردوسه منی دعوت ائدن زاهیده سؤیله / اول دیکَنه گؤز دیکمه کی گۆلزاریمی بولدوم

ترجمه: به زاهدی که مرا به فردوس می خواند بگو / بدان خار چشم ندوز که گلزارم را جستم

به جهت مسلک اعتقادیش که از حروفیه است برخی از اشعار وی دارای ترکیب و بیان خاص حروفی و البته سمبولیک است. بزرگترین خدمت نسیمی به شعر و شعور ملی آزربایجان، تصنیف شعرهایش و اندیشه هایش به زبان مادری اش یعنی ترکی آزربایجانی است. آزربایجان با وجود نسیمی نیازی به ادعای مالکیت بر فرزندان قدرناشناس خود ندارد. نسیمی به اندازه ای بزرگ است که به جای همه بزرگان می تواند دیده شود.

غزل آزربایجان به پشتوانه خاقانی و مساعی اوحدی مراغه ای و ذوالفقار شیروانی در قرن هفتم هجری خود را توسعه می دهد و با نسیمی در قرن هشتم نقطه تحول خود را پی می ریزد. نسیمی با عقاید و احکام سیاسی و دینی رسمی عصر خود قاطعانه به مخالفت و ستیز بر می خیزد. با جنبش حروفیه همکاری می کند و پس از مرگ فضل الله نعیمی، عهده دار سرپرستی این گروه می شود. به شکل سخنگوی آنها در می آید و با این کار غزل اعتقادی ابداع می شود، اوج می گیرد و به عرصه های عمومی قدرتمندانه وارد می شود. “قهرمان غزل نسیمی دارای شخصیتی است که در زمان و مکان نمی گنجد”:

منده سیغار ایکی جهان، من بو جهانه سیغمازام /  گوهر لامکان منم، کون و مکانه سیغمازام
عرش ایله فرش و کاف و نون، منده بولوندو جۆمله چۆن / کس سؤزۆنۆ و ابصم اول، شرح و بیانه سیغمازام…

ترجمه: دو جهان در من بگنجند، من در این جهان نگنجم / گوهر لامکان منم، در کون و مکان نگنجم
عرش و فرش و کاف و نون، جملگی در من پدیدار شدند / حرف نزن و لال شو، در شرح و بیان نگنجم…

تحول و سیر و سلوک معنوی منجر به ظهور انسان کامل، مفهومی است که در چارچوب فرهنگی آزربایجان از نظامی و خلاقیت او شروع می شود و اکنون در لفظ و قلم نسیمی قدرتمندتر و باشکوهتر و البته انقلابی و طوفانی می غرد و نمودار می شود. “انسان زینت و زیور حیات است. انسان سزاوار ستایش است. او، قدرت عظیم است. نعمت طبیعت پر لطف، زیبایی های عالم، با نام انسان پیوسته است … انسان موجودی است قادر، انسان در روی زمین مظهر خداست. انسان، خداست. و خدا منم، خدا تو هستی. هر کجا که انسان پاک سرشت وجود دارد، خدا نیز آنجاست. خدا را نه خارج از زمان و مکان، بلکه در طبیعت، در زمین، در وجود انسان کامل معنوی، در عمل انسان کمال یافته باید جستجو کرد”:

مرحبا اینسانی کامیل، جانیمین جانانه سی/ عالمین جیسمی صدفدیر، سن می سن دوردانه سی ؟

ترجمه: مرحبا انسان کامل، جانان من / جسم عالم چون صدف، دردانه اش آیا تویی ؟

نسیمی نین تورکی شعرلری

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

,Həbiba, firqətin saldı məlalə

حبیبا, فیرقتین سالدی ملاله,

.Kabab oldu ürəgim həm çu lalə

کاباب اولدو اوره گیم هم چو لاله.

,Nəsib olmuş mənə həqdən, nigara

نسیب اولموش منه حق‌دن, نیگارا,

.Dilimdə gecə-gündüz ahü nalə

دیلیمده گئجه-گوندوز آحو ناله.

,Qaşın mehrabinə qıldım sücudi

قاشین مئهرابینه قیلدیم سوجودی,

.Vəli münkir olan düşdü zəlalə

ولی مون@@@ اولان دوشدو ذلاله.

,Rəqibin olmasın məqsudu hasil

رقیبین اولماسین مقسودو حاسیل,

.Əlif tək qəddimi ol saldı dalə

علیف تک قددیمی اول سالدی داله.

,Boyun tuba, ləbindir abi-kövsər

بویون توبا, لبین‌دیر آبی-کؤوسر,

.Yüzün tənə qılır şəmsü hilalə

یوزون تنه قیلیر شمسو هیلاله.

,Mən ol qəvvas təki can tərkin etdim

من اول قوواس تکی جان ترکین ائتدیم,

.Sənin çöhrəndəki ol xəttü xalə

سنین چوهرندکی اول خطتو خاله.

Yer ilə göy bina olmazdan əqdəm

یئر ایله گؤی بینا اولماز‌دان اقدم

.Nəsimi aşiq idi ol cəmalə

نسیمی عاشق ایدی اول جمعاله.

**************************
Düşdü yenə dəli könül gözlərinin xəyalinə

دوشدو یئنه دلی کؤنول گؤز‌لری‌نین خیالینه,

?Kim nə bilir bu könlümün fikri nədir, xəyali nə

کیم نه بیلیر بو کؤنلومون فیکری ندیر, خیا‌لی نه؟

.Al ilə ala gözlərin aldadı aldı könlümü

آل ایله آلا گؤز‌لرین آلدادی آلدی کؤنلومو.

.Alını gör nə al edər, kimsə irişməz alinə

آلینی گؤر نه آل ائدر, کیمسه ایریشمز آلینه.

,Qiymətini dodağının dəgmə xəsisə sorma kim

قییمتینی دوداغینین دگمه خسیسه سورما کیم,

.Mən bilirəm ki, can ilə susamışam zülalinə

من بیلیرم کی, جان ایله سوسامیشام ذولالینه.

,Gözlərinə əsir olan halımı, oldur anlayan

گؤز‌لرینه اسیر اولان حالیمی, اولدور آنلایان,

.Kim ki, bu halə düşmədi qoy vara kəndü halinə

کیم کی, بو حاله دوشمه‌دی قوی وارا کندو حالینه.

.Sirrini şol qara bənin çünki yanağı şərh edər

سیررینی شول قارا بنین چونکی یاناغی شرح ائدر,

?Can nə ola nisar edəm yanağınavü xalinə

جان نه اولا نیسار ائدم یاناغیناوو خالین?

,Dadlı sözündən utanır abi-həyat, məhv olur

داد‌لی سؤزون‌دن ئوتانیر آبی-حیات, محو اولور,

?Gülbəşəkər nə nəsnədir kim, irişə məqalinə

گولبشکر نه نسنه‌دیر کیم, ایریشه مقالین؟

,Hüsnü camalü surətin məclisi bərkamaldır

حوسنو جامالو صورتین مجلیسی برکامال‌دیر,

.Şərhü bəyanü vəsfinə əql irəməz kəmalinə

شرحو بیانو وصفینه اقل ایرمز کمالینه.

,Üzünü, qaşını görən qarşu-bə-qarşu, göz-bə-göz

اوزونو, قاشینی گؤرن قارشو-به-قارشو, گؤز-به-گؤز,

.Sanma ki, baxa ol gögün bədrinə ya hilalinə

سانما کی, باخا اول گؤگون بدرینه یا هیلالینه.

,Aşiqi-sadiqin qanı yarə həlal imiş, vəli

عاشقی-صادقین قانی یاره هلال ایمیش, ولی,

.Girsə əgər rəva degil dilbər anın vəbalinə

گیرسه اگر روا دئگیل دیلبر آنین وبالینه.

,Ay ilə gün sücud edər surətini göricəgiz

آی ایله گون سوجود ائدر صورتینی گؤریجگیز,

.Bu nə cəmalü hüsn olur, səlli-əla cəmalinə

بو نه جمعالو حوسن اولور, سل‌لی-الا جمعالینه.

,Buldu Nəsimi çün səni, keçdi qamudan, ey sənəm

بولدو نسیمی چون سنی, کئچدی قامو‌دان, ائی سنم,

.Qoydu hərirü ətləsi, girdi əbavü şalinə

قویدو هریرو اتله‌سی, گیردی اباوو شالینه.
**********************************
******************************
Ay ilə gün sücud edər surəti-canfəzayinə

آی ایله گون سوجود ائدر صورتی-جانفزایینه,

.Ay ilə gün nədir kim, ol düşməyə xaki-payinə

آی ایله گون ندیر کیم, اول دوشمیه خاکی-پایینه.

,Cami-cahannümadur ol, səndə iki cahanı gör

جامی-جاحاننومادور اول, سنده ایکی جاحانی گؤر,

.Çün görəsən sən olmusan cani-cahanə ayinə

چون گؤرسن سن اولموسان جانی-جاحانه آیینه.

.Faili-mütləqi-yəqin kim ki, dilər görə bu gün

فایلی-موتلقی-یقین کیم کی, دیلر گؤره بو گون.

.Baxsın anın cəmalına, həqqi görər bu ayinə

باخسین آنین جمعالینا, حققی گؤرر بو آیینه.

,Aşiqi-sadiq oldurur həq yolunda şəhid ola

عاشقی-صادق اولدورور حق یولوندا شهید اولا,

.Həq deyəni alır anun durmuş anun bahasinə

حق دئینی آلیر آنون دورموش آنون باحاسینه.

.Yusifi-Misri canü dil, yəni ki, Fəzli-zülcəlal

یوسیفی-میسری جانو دیل, یعنی کی, فضلی-ذولجلال.

.Gəldi səfavü zövq ilə şəhri-bədən sarayinə

گلدی سفاوو ذؤوق ایله شهری-بدن سارایینه.

,Qıldı fəna vücudumu küll kərim ilə kəlam

قیلدی فنا ووجودومو کولل کریم ایله کلام,

.Zərqi-həsən budur ki, şah sandı bu gün gədayinə

ذرقی-حسن بودور کی, شاه ساندی بو گون گدایینه.

.Hər ki, Nəsimitək sücud Fəzli-ilahə qılmadı

هر کی, نسیمیتک سوجود فضلی-ایلاهه قیلمادی.

.Div kimi bu gün anı bəlkə bu yolda dayinə

دیو کیمی بو گون آنی بلکه بو یولدا دایینه.
***********************************
***********************************
********************************
جاندا کی, عشق اولمادی, دیلده خبر نه فاید؟
گؤزده کی, گؤرمک اولمادی, نوری-بسر نه فاید؟
هر کیشی کیم, عزلده اول بینسیب اولدو منیدن,
آیتو تفسیرو کلام, آنا خبر نه فاید؟
گؤوهرین اوشته قییمتین سرراف اولان عاریف بیلیر,
اول کی, موبسسیر اولمادی گؤره گؤهر نه فاید؟
توتیدورور بو شککرین دادینی, لززتین بیلن,
قارغا نئدر بو گولشنی, ذاغه شکر نه فاید؟
درد ایله سن نسیمینین گؤوهرینی گل آلماغیل.
عاشق اولان کیشیلره عشقه سوپر نه فاید؟

?Canda ki, eşq olmadı, dildə xəbər nə faidə
?Gözdə ki, görmək olmadı, nuri-bəsər nə faidə
.Hər kişi kim, əzəldə ol binəsib oldu mənidən
?Ayətü təfsirü kəlam, ana xəbər nə faidə
.Gövhərin üştə qiymətin sərraf olan arif bilir
?Ol ki, mübəssir olmadı görə göhər nə faidə
.Tutidürür bu şəkkərin dadını, ləzzətin bilən
?Qarğa nedər bu gülşəni, zağə şəkər nə faidə
.Dərd ilə sən Nəsiminin gövhərini gəl almağıl
?Aşiq olan kişilərə eşqə süpər nə faidə
*************************************
*********************************
*****************************
بو نئجه قددو قامتدیر کی, بنزر سروی-بالایه.
بو نئجه حوسنو صورتدیر کی, نور ائحسان ائدر آیه.

جمعالیندان مونوور آی ایله خورشید, ائی دیلبر.
ملکدیر والئحو حیران بو گون بو حوسنی-ذیبایه.

قاشیندیر قاب ایله قؤوسئین کی, عصرارینا اقل ایرمز,
ولی بو سیرری اول بیلدی کی, قوربان اولدو اول یایه.

لبین شول للی-احمردیر, دیشین اول دورری-گؤوهردیر
کی, للی تورپاغا سالدی, بوراخدی دورری دریایه.

روخون کیمی موزییندیر گولو لاله, آنین شؤوقی.
یاناغین عکسی دوشموشدور مگر کیم, وردی-همرایه,

جاحانین تورپاغی چونکی, ابیره عنبر اولموشدور,
صبا میشکین ساچین بویی بوراخدی میشکو صحرایه.

وصالین ایستین عاشق عجب سئودایه دوشموشدور,
جاحانو جانی ترک ائیلر دوشر هر کیم بو سئودایه.

بو گون, ائی خوبلارین شاهی, عمیری-دیلبرانسان کیم.
خیالین لشکری وئردی کؤنول شهرینی یغمایه.

گؤزوم‌دن گرچی بونهاندیر نیگارین صورتی, اما
گؤرونن وجحیدیر آنین نظر قیلدیقجا هر جایه.

اولورسه ایشتییاقیندان, نه قم, هیجران ایله سئییید.
اوزونو گؤردو وو ایردی بو گون فیردؤوسی-الایا.
****************************
***********************
*******************
هر کیم کی, موشتاق اولمادی شول دیلبرین دیدارینه,
یئتیشمدی موسا کیمی آنستونارین نارینه.
یارین لیقاسین ایستگیل, جانینی وئرگیل وصلینه
کیم, شول نیگارا, چوخ دئگیل, سن قالما دونیا وارینه
قالو بلاده یار ایله قؤولو چو قیلدین, ائی کؤنول,
قؤولونده صادقدیر کی, من اینانمیشام ایقرارینه.
یارب, نه شمین نوریدیر گولگون یاناغین, ائی قمر,
کیم, نوه فلک پرواندیر شول صورتین انوارینه.
چون دونیا جیفدیر دئدی حققین رسولو, طالبی,
چون کلب ایمیش, گل فاریغ اول, باخما آنین موردارینه.
اول دیلبرین یولوندا ترک ائتدی نسیمی جانینی,
بیل چوخ دئییل جانو جاحان گر ترک ائدرسه یارینه.

,Hər kim ki, müştaq olmadı şol dilbərin didarinə
.Yetişmədi Musa kimi anəstünarın narinə
,Yarın liqasın istəgil, canını vergil vəslinə
Kim, şol nigara, çox degil, sən qalma dünya varinə
,Qalu bəladə yar ilə qövlü çü qıldın, ey könül
.Qövlündə sadiqdir ki, mən inanmışam iqrarinə
,Yarəb, nə şəmin nuridir gülgün yanağın, ey qəmər
.Kim, noh fələk pərvanədir şol surətin ənvarinə
,Çün dünya cifədir dedi həqqin rəsulu, talibi
.Çün kəlb imiş, gəl fariğ ol, baxma anın murdarinə
,Ol dilbərin yolunda tərk etdi Nəsimi canını
.Bil çox deyil canü cahan gər tərk edərsə yarinə
**********************
*******************
************
صورتی-حققه, ائی سنم, بدری-روخوندور آیینه,
داش اولا کیم کی, صورتین اولمایا عاشق آیینه.
عشقی-روخون تریقیدیر داری-سلامتین یولو,
منزیلینه قاچان ایرور کیم کی, بو یولدا تایینه.
دونیاوو مولکو مالینه مئیلو محببت ائیلمه,
چون گئدیسرسن, ائی ملیک, آخیرتین سارایینه.
وصلی-روخون‌دن, ائی پری, تا ابد اولدو مؤحتجیب
کیم کی, موقیید اولمادی زولفو گیرئحگوشایینه.
فاتیحدیر آنین اوزو, نونو علیفدیر, آیتی,
سللو و سللمو الا صورتی-جانفزایینه!
زولفی-دوتاسینین قمین سور بو اسیری-عشقه کیم,
کولدور اسیر ائدن منی سیلسیلئیی-دوتایینه.
باشینه کیم کی, دوشمدی کؤلگسی عنبرین, ساچین.
دؤولته صادق اولمادی, ئوغرامادی هومایینه.
هور ایله جننتو لیقا گؤرمیه حقدن, اویلا بیل,
کیم کی, اوزونده گؤرمدی حققی بو گون موایینه.
عشقینه کیم کی, قیلمادی باش ایله جانینی سبیل.
دردینه چاره بولمادی, ئوغرامادی دوایینه.
وئرمیشم اول قارا ساچین قؤولو قرارینا کؤنول.
گرچی اینانمازام آنین عهدینوو وفایینه.
حوسنو روزون ذکاتینی آیه گر ائیلسن اتا
مئهری-مونیری- طلتین گؤرونه, ماه بایینه.
حوسنونه خالیقولبشر خطمی-ملاحت ائیلدی.
دؤولت آنین کیم ئوغرادی خطمسینین دعایینه.
جان وئریجی لبینددیر شربتی خسته کؤنلومون,
کیمدیر ایریشدیرن آنی شربتینین شفایین؟
للی-لبین حدیسینی اینجویه نیسبت ائیلین,
گؤر نه جفالر ائیلمیش جؤوهری-جانفزایینه.
عشقینه وئرمسین کؤنول شول سنمین, نسیمی تک,
کیم کی, تحممول ائیلمز جؤورونوو جفایینه.

,Surəti-həqqə, ey sənəm, bədri-rüxündür ayinə
.Daş ola kim ki, surətin olmaya aşiq ayinə
,Eşqi-rüxün təriqidir dari-səlamətin yolu
.Mənzilinə qaçan irür kim ki, bu yolda tayinə
,Dünyavü mülkü malinə meylü məhəbbət eyləmə
.Çün gedisərsən, ey məlik, axirətin sarayinə
Vəsli-rüxündən, ey pəri, ta əbəd oldu möhtəcib
.Kim ki, müqəyyəd olmadı zülfü girehgüşayinə
,Fatihədir anın üzü, nunü əlifdir, ayəti
!Səllü və səlləmü əla surəti-canfəzayinə
,Zülfi-dutasının qəmin sor bu əsiri-eşqə kim
.Koldur əsir edən məni silsileyi-dutayinə
.Başinə kim ki, düşmədi kölgəsi ənbərin, saçın
.Dövlətə sadiq olmadı, uğramadı hümayinə
,Hur ilə cənnətü liqa görməyə həqdən, oyla bil
.Kim ki, üzündə görmədi həqqi bu gün müayinə
.Eşqinə kim ki, qılmadı baş ilə canını səbil
.Dərdinə çarə bulmadı, uğramadı dəvayinə
.Vermişəm ol qara saçın qövlü qərarına könül
.Gərçi inanmazam anın əhdinəvü vəfayinə
Hüsnü rüzün zəkatını ayə gər eyləsən əta
.Mehri-müniri- tələtin görünə, mah bayinə
.Hüsnünə xaliqülbəşər xətmi-məlahət eylədi
.Dövlət anın kim uğradı xətməsinin duayinə
,Can verici ləbindədir şərbəti xəstə könlümün
?Kimdir irişdirən ani şərbətinin şəfayinə
,Ləli-ləbin hədisini incuyə nisbət eyləyən
.Gör nə cəfalər eyləmiş cövhəri-canfəzayinə
,Eşqinə verməsin könül şol sənəmin, Nəsimi tək
.Kim ki, təhəmmül eyləməz cövrünəvü cəfayinə
********************
*******************
****************
دوشورموش عنبرین زولفو حومایون کؤلگسین آیه.
تالللاه, زهی سونبول, تالللاه, زهی سایه!
نزیرین یازاماز آیروغ عزل نققاشی روخسارین
کی, حوسنون دؤوری خطم اولدو بو روخساری-دیلارایه.
قاشین مئراجینه صوفی ایریشمک ایستر, ائی هوری,
بلی هر قاسیر ایدراکین اوروجی ایرمز اول یایه.
اوزون وش-شمسو یاسیندیر, موسننا @@@پیگین تاحا.
تانیقدور اللزی-عصرا بو مئراجو بو عصرایه.
روخون اسمایی-حوسنادیر, تعالی شانحو, گؤر کیم,
نه ائحسان ائیلمیش مؤحسین بو حوسنی-صورت-اسمایه.
ساچیندیر لئیلتول-عصرا, قاشین عصراری-ما اوحا.
قانی حقدن ایریشمیش جان بو ماوحایو اوحایه.
وصالین قییمتی دوردور, نحایتسیز دنیز عشقین.
بو دوررون کانین اول بولدو کی, قرق اولدو بو دریایه.
روخون رنگی, ساچین بویی نه ذیبا رنگی بو دور کیم,
گولو گولزاره گؤندردی, بوراخدی میشکی صحرایه.
گل ائی توبا, سوجود ائیله, بو سیمینبر سحی سروه
کی, امری-اسجدو گلدی بو رنا قددو بالایه.
پریشان زولفونون حالین نئدیرسن بیلمک, ائی عاقیل?
بو سئودا اینجه سئودادیر, دولاشما سن بو سئودایه.
ساچین وصلین‌دن اول عاشق حیاتی-جاویدان بولدو
کی, تسلیم ائیلدی جانین بو ریحانی سمنسایه.
مونوور ابحرین تورکی ائوین یغمالادی اقلین.
ماغول هر قاندا واریرسا دوشر تاراجو یغمایه.
بو گون شول ماهی-تابانین اوزون گؤر ظاهر, ائی عابد
کی, محروم اولدو اول خاسیر کی, مغرور اولدو فردایه.
نسیمی چون سنی بولدو, دو عالم‌دن وحید اولدو,
کسیلدی ماو منلیک‌دن, ئولاشدی ذاتی-یئکتایه.

.Düşürmüş ənbərin zülfü hümayun kölgəsin ayə
!Təaləllah, zəhi sünbül, təaləllah, zəhi sayə
Nəzirin yazamaz ayruğ əzəl nəqqaşı rüxsarın
.Ki, hüsnün dövri xətm oldu bu rüxsari-dilarayə
وQaşın meracinə sufi irişmək istər, ey huri
.Bəli hər qasir idrakın üruci irməz ol yayə
.Üzün vəş-şəmsü yasindir, müsənna kirpigin taha
.Tanıqdür əlləzi-əsra bu meracü bu əsrayə
,Rüxün əsmayi-hüsnadır, təala şanəhü, gör kim
.Nə ehsan eyləmiş möhsin bu hüsni-surət-əsmayə
.Saçındır leylətül-əsra, qaşın əsrari-ma əvha
.Qanı həqdən irişmiş can bu maəvhayü əvhayə
.Vüsalın qiyməti dürdür, nəhayətsiz dəniz eşqin
.Bu dürrün kanın ol buldu ki, qərq oldu bu dəryayə
,Rüxün rəngi, saçın buyi nə ziba rəngi bu dur kim
.Gülü gülzarə göndərdi, buraxdı mişki səhrayə
Gəl ey tuba, sücud eylə, bu siminbər səhi sərvə
.Ki, əmri-əscədü gəldi bu rəna qəddü balayə
?Pərişan zülfünün halın nedirsən bilmək, ey aqil
.Bu sevda incə sevdadır, dolaşma sən bu sevdayə
Saçın vəslindən ol aşiq həyati-cavidan buldu
.Ki, təslim eylədi canın bu reyhani səmənsayə
.Münəvvər əbhərin türki evin yəğmaladı əqlin
.Mağol hər qanda varırsa düşər taracü yəğmayə
Bu gün şol mahi-tabanın üzün gör zahir, ey abid
.Ki, məhrum oldu ol xasir ki, məğrur oldu fərdayə
,Nəsimi çün səni buldu, dü aləmdən vəhid oldu
.Kəsildi maü mənlikdən, ulaşdı zati-yektayə
************************
************************
***********************
گلگیل کی, موشتاق اولموشام شیرین لبین گول قندینه,
گلگیل لبین قندین ایلت, گول آنلارین گولقندینه.

هر قاندا کیم, شرح ائیلسم شیرین دوداغین قندینی.
ارواه ئوشر سینک کیمی اول داد‌لی شککر خندینه.

شحلا گؤزون من‌دن کؤنول آلدیوو آند ایچر کی, بو
کففارت اولسون جانو دیل اول گئرچگین سووکندینه.

میشکین ساچین من‌دن منی کسدیوو پئیوند ائیلدی.
تحسین آنین تقتیینه, رحمت آنین پئیوندینه.

زولف ایله قاشی قاره‌دیر, سروی خورامان دیلبرین,
قاش‌لارینا قوربان اولام, یا توررئیی-دیلبندین?

ائی وایز, ابسم اول, مانا تاماتینی عرض ائیلمه,
من عاشق اولدوم گیرمزم هر قیسسخانین پندینه.

ائی عشقه اینکار ائیلین, چونو چراوو چندی قوی,
نیچین دوشر‌سن عاشقین چونو چراوو چندین?

زولفو کمندین‌دن کؤنول قورتولماز آیروق شویله بیل.
سئوداسینه بئل باغلامیش, هم گؤز قاراتمیش بندینه.

چون شهرییارین شهرینه بو گون نسیمی‌دیر ملیک,
بویروق آنین‌دیر, حؤکم آنین هم شهرینه, هم کندینه.
*************************
*************************
***********************
بو نئجه قددو قامتدیر کی, بنزر سروی-بالایه.
بو نئجه حوسنو صورتدیر کی, نور ائحسان ائدر آیه.

جمعالیندان مونوور آی ایله خورشید, ائی دیلبر.
ملکدیر والئحو حیران بو گون بو حوسنی-ذیبایه.

قاشیندیر قاب ایله قؤوسئین کی, عصرارینا اقل ایرمز,
ولی بو سیرری اول بیلدی کی, قوربان اولدو اول یایه.

لبین شول للی-احمردیر, دیشین اول دورری-گؤوهردیر
کی, للی تورپاغا سالدی, بوراخدی دورری دریایه.

روخون کیمی موزییندیر گولو لاله, آنین شؤوقی.
یاناغین عکسی دوشموشدور مگر کیم, وردی-همرایه,

جاحانین تورپاغی چونکی, ابیره عنبر اولموشدور,
صبا میشکین ساچین بویی بوراخدی میشکو صحرایه.

وصالین ایستین عاشق عجب سئودایه دوشموشدور,
جاحانو جانی ترک ائیلر دوشر هر کیم بو سئودایه.

بو گون, ائی خوبلارین شاهی, عمیری-دیلبرانسان کیم.
خیالین لشکری وئردی کؤنول شهرینی یغمایه.

گؤزوم‌دن گرچی بونهاندیر نیگارین صورتی, اما
گؤرونن وجحیدیر آنین نظر قیلدیقجا هر جایه.

اولورسه ایشتییاقیندان, نه قم, هیجران ایله سئییید.
اوزونو گؤردو وو ایردی بو گون فیردؤوسی-الایا.

,Düşdü yenə dəli könül gözlərinin xəyalinə

دوشدو یئنه دلی کؤنول گؤز‌لری‌نین خیالینه,

?Kim nə bilir bu könlümün fikri nədir, xəyali nə

کیم نه بیلیر بو کؤنلومون فیکری ندیر, خیا‌لی نه؟

.Al ilə ala gözlərin aldadı aldı könlümü

آل ایله آلا گؤز‌لرین آلدادی آلدی کؤنلومو.

.Alını gör nə al edər, kimsə irişməz alinə

آلینی گؤر نه آل ائدر, کیمسه ایریشمز آلینه.

,Qiymətini dodağının dəgmə xəsisə sorma kim

قییمتینی دوداغینین دگمه خسیسه سورما کیم,

.Mən bilirəm ki, can ilə susamışam zülalinə

من بیلیرم کی, جان ایله سوسامیشام ذولالینه.

,Gözlərinə əsir olan halımı, oldur anlayan

گؤز‌لرینه اسیر اولان حالیمی, اولدور آنلایان,

.Kim ki, bu halə düşmədi qoy vara kəndü halinə

کیم کی, بو حاله دوشمه‌دی قوی وارا کندو حالینه.

.Sirrini şol qara bənin çünki yanağı şərh edər

سیررینی شول قارا بنین چونکی یاناغی شرح ائدر,

?Can nə ola nisar edəm yanağınavü xalinə

جان نه اولا نیسار ائدم یاناغیناوو خالین?

,Dadlı sözündən utanır abi-həyat, məhv olur

داد‌لی سؤزون‌دن ئوتانیر آبی-حیات, محو اولور,

?Gülbəşəkər nə nəsnədir kim, irişə məqalinə

گولبشکر نه نسنه‌دیر کیم, ایریشه مقالین؟

,Hüsnü camalü surətin məclisi bərkamaldır

حوسنو جامالو صورتین مجلیسی برکامال‌دیر,

.Şərhü bəyanü vəsfinə əql irəməz kəmalinə

شرحو بیانو وصفینه اقل ایرمز کمالینه.

,Üzünü, qaşını görən qarşu-bə-qarşu, göz-bə-göz

اوزونو, قاشینی گؤرن قارشو-به-قارشو, گؤز-به-گؤز,

.Sanma ki, baxa ol gögün bədrinə ya hilalinə

سانما کی, باخا اول گؤگون بدرینه یا هیلالینه.

,Aşiqi-sadiqin qanı yarə həlal imiş, vəli

عاشقی-صادقین قانی یاره هلال ایمیش, ولی,

.Girsə əgər rəva degil dilbər anın vəbalinə

گیرسه اگر روا دئگیل دیلبر آنین وبالینه.

,Ay ilə gün sücud edər surətini göricəgiz

آی ایله گون سوجود ائدر صورتینی گؤریجگیز,

.Bu nə cəmalü hüsn olur, səlli-əla cəmalinə

بو نه جمعالو حوسن اولور, سل‌لی-الا جمعالینه.

,Buldu Nəsimi çün səni, keçdi qamudan, ey sənəm

بولدو نسیمی چون سنی, کئچدی قامو‌دان, ائی سنم,

.Qoydu hərirü ətləsi, girdi əbavü şalinə

قویدو هریرو اتله‌سی, گیردی اباوو شالینه.

İMADƏDDİN NƏSİMİ عمادالدین نسیمی دن تورکی شعرلر

————————————-

Mǝrhǝba, xoş gǝldin, ey ruhi rǝvanım, mǝrhǝba!

Ey şǝkǝrlǝb yari-şirin, lamǝkanım, mǝrhǝba!

Çün lǝbin cami-Cǝm oldu nǝfxeyi-ruhülqüdüs,

Ey cǝmilim, ey cǝmalim, bǝhrü kanım, mǝrhǝba!

Könlümǝ heç sǝndǝn özgǝ nǝsnǝ layiq görmǝdim,

Surǝtim, ǝqlim, üqulim, cismü canım, mǝrhǝba!

Ey mǝlǝk surǝtli dilbǝr, can fǝdadır yoluna,

Çün dedin lǝhmikǝ lǝhmi, qanǝ qanım, mǝrhǝba!

Gǝldi yarım naz ilǝ, sordu, Nǝsimi, necǝsǝn?

Mǝrhǝba, xoş gǝldin, ey xırdadǝhanım, mǝrhǝba!

——————————–

Şol lǝbi şirinǝ, yarǝb, gǝr şǝkǝr dersǝm, nola?

Şol günǝş tǝlǝtli ayǝ gǝr qǝmǝr dersǝm, nola?

Adǝmi növindǝ mislin görmǝdi dövri-fǝlǝk.

Şol cǝhǝtdǝn gǝr sana xeyrül-bǝşǝr dersǝm, nola?

Şol gül üzrǝ dağılan ǝnbǝr sifǝtli sünbülǝ,

Ənbǝrin reyhan ǝcǝb, ya mişki-tǝr dersǝm, nola?

Bilmǝyǝn eşqin tǝriqin hǝr xǝbǝrsiz qafilǝ,

Çün hidayǝt bulmamış, gǝr bixǝbǝr dersǝm, nola?

Sǝnsiz, ey cani-cahan, bir pula dǝymǝz kainat,

Heçǝ dǝymǝz nǝsnǝyǝ gǝr şol qǝdǝr dersǝm, nola?

Gǝr üzin ayin görǝnǝ, ey cahanın fitnǝsi,

Şübhǝsiz hǝqqi görǝn sahibnǝzǝr dersǝm, nola?

Kim ki, hǝqqi pǝrdǝsiz üzündǝ, ey can, görmǝdi.

Bibǝsirǝtdir, gǝr anǝ bibǝsǝr dersǝm, nola?

Zülfü rüxsarındır, ey can, sureyi-nurü düxan,

Gǝr bu mǝnidǝn ana şamü sǝhǝr dersǝm, nola?

Nuri-imandır camalın kim ki, sǝddǝqna demǝz,

Kafirü müşrikdir, anǝ div ǝgǝr dersǝm, nola?

Çün Nǝsiminin mǝqamı Qaf imiş ǝnqamisal,

Şol müǝlla qǝdrǝ gǝr ari göhǝr dersǝm, nola?

———————————-

Nuri-tǝcǝlli şölǝsi düşdü ǝzǝldǝ alına,

Gözlǝrimin bu rǝng ilǝ yaşı boyandı alına.

Hǝm möcüzati Əhmǝdin gözlǝri sehridir anın,

Rǝhmǝti-hǝq bu cadunun ümmǝtinǝ vü alına.

Cǝhd edǝrǝm ki, alinǝ könlümü vermǝyǝm, vǝli,

Hǝm bilirǝm ki, aqibǝt alinǝ könlüm alına.

Kimsǝ ǝgǝrçi istǝmǝz düşmǝgi fitnǝyǝ, vǝli,

Şükr edirǝm ki, düşmüşǝm alǝ gözünün-alına.

Düşdü Nǝsiminin başı zülfü kimi ayağına,

Düşǝli can gözü anın bǝdri-müǝmmǝm alına.

——————————-

Mǝndǝ sığar iki cahan, mǝn bu cahana sığmazam,

Gövhǝri-lamǝkan mǝnǝm, kövnü mǝkanǝ sığmazam.

Ərşlǝ fǝrşü kafü nun mǝndǝ bulundu cümlǝ çün,

Kǝs sözünüvü ǝbsǝm ol, şǝrhi-bǝyanǝ sığmazam.

Kövni-mǝkandır ayǝtim, zatidürür bidayǝtim,

Sǝn bu nişanla bil mǝni, bilki nişanǝ sığmazam.

Kimsǝ gümanü zǝnn ilǝ olmadı hǝqq ilǝ biliş,

Hǝqqi bilǝn bilir ki, mǝn zǝnnü gümanǝ sığmazam.

Surǝtǝ baxü mǝnini surǝt içindǝ tanı kim,

Cism ilǝ can mǝnǝm vǝli, cism ilǝ canǝ sığmazam.

Hǝm sǝdǝfǝm, hǝm inciyǝm, hǝşrü sirat ǝsinciyǝm,

Bunca qumaşü rǝxt ilǝ mǝn bu dükanǝ sığmazam.

Gǝnci-nihan mǝnǝm mǝn uş, eyni-ǝyan mǝnǝm mǝn uş.

Gövhǝri-kan mǝnǝm mǝn uş, bǝhrǝvü kanǝ sığmazam.

Gǝrçi mühiti-ǝzǝmǝm, adım adǝmdir, adǝmǝm,

Tur ilǝ künfǝkan mǝnǝm, mǝn bu mǝkanǝ sığmazam.

Can ilǝ hǝm cahan mǝnǝm, dǝhrilǝ hǝm zaman mǝnǝm.

Gör bu lǝtifeyi ki, mǝn dǝhrü zǝmanǝ sığmazam.

Əncüm ilǝ fǝlǝk mǝnǝm, vǝhy ilǝ hǝm mǝlǝk mǝnǝm,

Çǝk dilinivü ǝbsǝm ol, mǝn bu lisanǝ sığmazam.

Zǝrrǝ mǝnǝm, günǝş mǝnǝm, çar ilǝ pǝncü şeş mǝnǝm.

Surǝti gör bǝyan ilǝ, çünki bǝyanǝ sığmazam.

———————————

Zat ilǝyǝm sifat ilǝ, gülşǝkǝrǝm nǝbat ilǝ,

Qǝdr ilǝyǝm bǝrat ilǝ, bǝstǝ dǝhanǝ sığmazam.

Narǝ yanan şǝcǝr mǝnǝm, çǝrxǝ çıxan hǝcǝr mǝnǝm,

Gör bu odun zǝbanǝsin, mǝn bu zǝbanǝ sığmazam.

Şǝhd ilǝ hǝm şǝkǝr mǝnǝm, şǝms mǝnǝm, qǝmǝr mǝnǝm,

Ruhi-rǝvan bağışlaram, ruhi-rǝvanǝ sığmazam.

Tir mǝnǝm, kǝman mǝnǝm, pir mǝnǝm, cavan mǝnǝm,

Dövlǝti-cavidan mǝnǝm, ayinǝdanǝ sığmazam.

Gǝrçi bu gün Nǝsimiyǝm, haşimiyǝm, qureyşiyǝm,

Mǝndǝn uludur ayǝtim, ayǝtǝ, şanǝ sığmazam.

——————————–

Dinlǝgil bu sözü ki, candır söz,

Aliyü asiman mǝkandır söz.

Şeş cǝhǝtdǝn münǝzzǝh anlavü bax,

Şoylǝ kim xaliqi-cǝhandır söz.

Nazilü münzil anla kim, birdir,

Kǝndi kǝnduyǝ tǝrcümandır söz.

Tulü ǝrz ilǝ ümqü bulunmaz

Yǝ‘ni bihǝddü binişandır söz.

Bu hǝdisǝ nǝzǝr qıl, ey aqil,

Anlayasan ki, bigümandır söz.

Ərşi-rǝhman dedi, nǝbi, könülǝ,

Çünki gördü könüldǝ kandır söz.

Dedi ya kafüha, ǝuzǝ-bikǝ,

Çün Əli bildi müstǝandır söz.

Qeyri-mǝxluqdur, nǝ demǝk olur,

Anla kim, imdi rayikandır söz.

Əqli-küll ǝrşü kürsi, lövhü qǝlǝm,

Çar ünsür, nöh asimandır söz.

Zahirü batin, ǝvvǝlü axir,

Aşikaravü hǝm nihandır söz.

Ey üqulü nǝsǝb edǝn isbat,

Qamuya söz de kim, hamandır söz.

Kafü nundan vücudǝ gǝldi cahan,

Əgǝr anlar isǝn ǝyandır söz.

İsiyi-pak, Adǝmü Əhmǝd,

Mehdiyi-sahibüz-zǝmandır söz.

Bu bǝyani dilǝrsǝn anlayasan

Kim, necǝsi filan-filandır söz.

“Cavidannamǝ“yi gǝtirgil ǝlǝ,

Ta bilǝsǝn ki, nǝsnǝ candır söz.

Sözǝ bu izzü cah yetmǝzmi,

Kaydalar Fǝzli-qeybdandır söz.

Aqil isǝn sözünü müxtǝsǝr et,

Ey Nǝsimi, çü bigirandır söz.

———————————

Sal bürqǝyi üzündǝn, ǝya surǝti-rǝhman,

Tǝrh eylǝ gümani,

Hǝr kim ki, cǝmalın görǝ, ey xosrovi-xuban,

Qurban edǝ cani.

Fariq degilǝm şövqi-rüxündǝn, dünü gün mǝn,

Yanmaqdayam, ey dost!

Yǝqubsifǝt qılma mǝni zarü pǝrişan,

Ey Yusifi-sani!

Aramım ilǝ, ǝql ilǝ imanü dilü din

Kimdir, sǝnǝma, sǝn

Hǝr kim ki, gǝtirmǝz xǝt ilǝ xalına iman

Kafir derǝm ani.

Rǝhm eylǝ, ǝya sǝrvǝri-xuban ki, fǝqirǝm,

Sǝn şahi-qǝnisǝn,

Ol xalü xǝtin aşiqǝ hǝm qiblǝ, hǝm iman,

Ey bǝhri-mǝani.

Hǝr kim ki, sǝni hǝq deyibǝn sǝcdǝyǝ enmǝz,

İnkarǝ düşübdür.

Qıl hǝzrǝtinizdǝn anı mǝrdud çü şeytan,

Ol üzü qǝrani.

Pǝrvanǝsifǝt şǝmi-rüxün narinǝ yandı,

Ey dust Nǝsimi.

Rǝhm eylǝ ana, lütf elǝ, ey sǝrvǝri-xuban

Yandırmagil ani.

———————————–

Saldı xǝbǝri-hüsnünüz, ey sǝrvǝri-xuban,

Qovğaya cahani,

Rövşǝn qılır ǝnvari-rüxün, ey mǝhi-taban,

Kövn ilǝ mǝkani.

Şayǝsteyi-dǝrgahi-hǝq olmaq dilǝr isǝn,

Cuyayi-hǝq ol kim,

Hǝr kim ki, hǝqi tanmadı olmaya insan,

Heyvan degil ani.

İnsanı görün kim, necǝ bu tinǝti qıldı

Hǝqq öz kǝrǝmindǝn.

Ziba yaradıbdır, sǝnǝma, xaliqi-sübhan,

Bu cism ilǝ cani.

Hǝr kim ki, demǝz surǝtinǝ mǝzhǝri-hǝqdir

Vaqif degil andan,

Ol bixǝbǝrǝ söylǝ ki, ta qalmaya nadan,

Bilsin bu bǝyani.

Fani olisǝrdir bu cahan aqibǝtül-ǝmr,

Rǝhm eylǝ mǝnǝ sǝn,

Bilgil ki, vǝfa eylǝmǝyǝ kimsǝyǝ, ey can,

Bu dünyǝyi-fani.

Hǝr kim ki, sǝnin gözlǝrinǝ müştǝri olmaz,

Cana, çü Nǝsimi,

Qılmaz dilü can qaşın ilǝ gözünǝ qurban,

Aşiq demǝ ani.

—————————————-

Kirpiklǝri çün iki cahanın ǝsǝridir,

Bu dövri-Zühǝldǝ,

Ol günǝşi gör sǝn kim, anın kimi pǝridir,

Gün bürci-Hǝmǝldǝ.

Katib ki, üzü hǝrfini yazdı otuz iki,

yigirmi sǝkizdǝn,

Ol adǝmi-xaki budur, adǝm, xǝbǝridir,

Qıl nǝqşi-ǝzǝldǝn.

Gǝl surǝtinin sirrini hǝcc eylǝ ǝdǝdcǝ

Ol mǝhrǝmi-ǝsrar

Kim, alǝmi-surǝt qılasan hǝcc sǝfǝridir,

Fikr eylǝ ǝmǝldǝ.

Musasifǝt olgil ki, münacat hǝmişǝ,

Göstǝr yǝdi-beyza,

Didar çün anın gecǝvü-gündüz nǝzǝridir,

Bu Turi-zǝlǝldǝ.

Üqbayǝ duruş, alǝmi-zatǝ bula gör yol,

Anla bu süfati,

Dünya dedigin fitnǝ çü gördün bǝşǝridir,

Nǝqdi anın ǝldǝ.

Gǝl qamǝti-sǝrvin keçib ol cǝnnǝtǝ daxil,

Didar görǝsǝn,

Arif olanın rövzeyi-rizvan çü yeridir

Qalır o mǝhǝldǝ.

Mişkin saçın ǝldǝn qoma zinhar, Nǝsimi,

Namusu yelǝ ver,

Müşkillǝrini keyfiyyǝtin şǝmin ǝridir,

Ol saf bu hǝldǝ.

قدرینی بیلمز – عمادالدین نسیمی

فراقي چکمه ين عاشيق، وصالين قدريني بيلمز

جميله اولمايان واصيل، جمالين قدريني بيلمز

شب اسراده قوسينين ايکي نصف ائيله دي آيي

بو معجزدن اولان غافيل، هلالين قدريني بيلمز

دوداغين سلسبيليندن خبردار اولمايان جانسيز

اونون ماهييتي اود دور، زلالين قدريني بيلمز

مدور نقطه ي خالون، ببک دن عينينه قوندي

ببک سيز قالسين اول گوزکي بو خالين قدريني بيلمز

نهالون اعتداليندان، اوتانار سدره و طوبي

بو قدي بنزه دن سروه، نهالين قدريني بيلمز

سني سندن ديلر کونلوم، نه دونيانين زر وگنجين

کي اول مالي سئون جانسيز، بو مالين قدريني بيلمز

اوزوندور پرده آللاهين يميني، کعبه سي، بيتي

يميني بيلمميش هر کيم شمالين قدريني بيلمز

گونش ماه تماميندن زواله اوغراشور هر گون

نه دن شول آفتابي بي زوالين قدريني بيلمز

لب لعلون وصاليندان جدا اولماق منه دوشمز

بو ذوقي بيلمه ين صوفي، بو حالين قدريني بيلمز

“نسيمي” صوفي دگيشمز غموندن گئيديگي شالي

کي اول صوفي صفاسيزدور بو شالين قدريني بيلمز

یازان:  نسيمي

باهار – نسیمی دن بایرام اوچون تورکی شعر

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

باهار
بهار اولدي گل اي دلبر تماشا قيل بو گلزاره
بوراخدي غنچه لر پرده، بشارت بولبول زاره

شقايق پرده دن چيخدي بوياندي باغ ايله بستان
ايرشدي گلشني حسنون بوياندي رنگ ازهاره

مني منع ائتمه اي زاهد، گوونمه ذكره اي صوفي
كي سن مغرورسان ذكره منم مشتاق ديداره

كي هر بلهم اضل بيلمز ندور كي عشقين احوالي
ايرشمز قاصرين عقلي بو مغلق سر اسراره

عبير و مشك وعنبر تك رياحين دن چمن دولدو
سحرده طعن ائده ر ساچون نسين مشك تاتاره

كي چيخدي غنچه دن سنبل گريبان چاك ائده ر من تك
دليندي غصه دن باغريم، سن ائتمه اوره گيم پاره

چمنلر مختلف اولدي هزار الوان چيچك لردن
آچيلدي نرگس و لاله و نسرين، شكوفه گلدي اشجاره

آچيلدي نرگس ولاله توتوبدور ياسمن چادر
سؤيودلر ارغوان تيتره ر، قميشلر يئتدي انهاره

بنفشه گول تماشاسي غنيمت بيل كي بئش گوندور
ساتار معشوقه گول حسنون خريدار اول بو بازاره

ييغيلدي جانينا جاني، دمي عيسي نسيمي نين
وصال دردينه درمان ايرشدي جان بيماره
یازان:  نسيمي