شاعیرلریمیز بیزی و دیلیمیزی نئجه آدلاندیریبلار ؟ + شاعیرلریمیزده تورک ، تورکی و تورکجه

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

دوزلو اوغلان یاهو گروپ

دوزلو اوغلان وبلاگینین یاهو گروهوندا عضو اولون تا یئنی خبرلر ، گوزل مطالیب ، آذربایجانی و تورکیه موزیک لر ، تورکجه اس ام اس لر و تایسیز شکیل لر سیزین ایمیلیزه گلسین بونا گؤره آشاغی شکلین اوستونده کلیک ائدین و امنیتی کد کلمه لرینی یازین و سونرا جوین کلمه سینه تیکله یین تا عضو اولاسیز

join

Click to join DUZLU_OGHLAN

دوزلو اوغلان وبلاگینین خبرنامه سی
اگر دوزلو اوغلان وبلاگیندا یازیلان یئنی مطالیبی اوخوماق ایسته ییرسیز اوندا آشاغی لینک اوستونده کلیک ائدین و ایمیلیزی و امنیتی کد کلمه لرینی یازین و ثبتی وورون سونرا سیزه بیر ایمیل گله جک اوردا لینکی کلیک ائدین تا ثبت نام تکمیل اولسون تا یئنی مطالیب سیزین ایمیلیزه اوتوماتیک یوللانسین

Subscribe to Duzlu oğlan دوزلو اوغلان by Email

شاعیرلریمیزده تورک ، تورکی و تورکجه / شاعیرلریمیز بیزی و دیلیمیزی نئجه آدلاندیریبلار

محمدرضا هیات

آنا دیلیمیزین آدی‌نین نه اولدوغو البته کی، خالقیمیزین اکثریتی اوچون خصوصا اویدورولموش تاریخ کتابلارینی اوخومایان، داها دوغروسو، اوخوماغینا قادر اولمایان خالق کوتله‌سی اوچون بللیدیر. خالقیمیز، عصرلردیرکی، اؤزونو تورک و دیلینی ده تورکی(تورکجه) آدلاندیریر و هر زامان و هر یئرده اونو جسارتله دیله گتیریر. آنجاق تأسسوفلر اولسون کی، بوگون، آنا دیلیمیز ایستر قوزئی آذربایجاندا، ایستر ده ایراندا موختلیف آدلارلا ایفاده اولونور و هر کس اؤز سلیقه‌سینه گؤره اونا آد وئریر.

بواویدورما جریان 1936ونجو ایلده استالین‌ین گؤستریشی ایله باشلاندی. استالین، موسلمان تورک خالقلارینی بیربیریندن آییرماق و اونلارین کئچمیشینه یاد اولان باغلارینی قیرماق نیتی ایله سوویئتلر بیرلیگینده تورک آدینین سیلینمه‌سینی امر ائتدی و هر زامان تورکی آدلانان دیلیمیز، او گوندن بری آذربایجان دیلی اولاراق قئیده آلیندی، طبیعیدیرکی استالین‌ین یاراتدیغی او دهشتلی وضعیتده بونا آچیقجا اعتراض ائتمک امکانسیزایدی. اودور کی، خالق یاواش-یاواش بو اویدورمالارا ایناندی و تورک سؤزو یالنیز تورکییه‌لیلر حاققیندا ایشله‌ندی وزامان-زامان خالق اؤزو تورکلوگونو و اصلینده کیملیگینی اونوتدو. تورکلوگه قارشی آپاریلان بو تبلیغات او قده‌ر گوجلو تاثیر بوراخدی کی، حتی قوزئی آذربایجان موستقیل اولدوقدان سونرا داخی بو مسأله چوخلو دارتیشمالارا سبب اولدو و چؤزولمه‌میش بیر پروبلئم کیمی قالدی.

بو جریان آز بیر سوره ایچینده ایراندا دا اؤز تاثیرینی گؤستردی. کومونیزمه اویانلار واستالین‌ین آغزیندان چیخانی صیرف حقیقت کیمی قبول ائده‌نلر «آذربایجانجا» سؤزونو «تورکجه»یه ترجیح ائتدیلر ویازیلاریندا تورک سؤزونو ایشلتمکدن چکیندیلر. آنجاق بونلارا باخمایاراق «تورک»(تورکی) سؤزو خالقین دانیشیق دیلینده اؤز حیاتینا داوام ائتدی. طبیعیدیرکی، بو مسأله عیرقیچی پهلوی رژیمینین خوشونا گلمیردی. اودور کی، سوویئتلرده آپاریلان و اؤز فیکیرلرینجه اوغورلو ساییلان سیاست، ایراندا دا پهلویلر طرفیندن تطبیق ائدیلدی و «سیز تورک دئییلسینیز، سیزه بو دیلی موغوللار زوراکیلیقلا قبول ائتدیرمیشلر» – دئیه خالقیمیزی مانقورتلاشدیرماغا قالخدیلار. بو سیرادا کسروی‌نین اویدوردوغو قوندارما «آذری» سؤزو اونلارین ایشینی آسانلاشدیردی و بئله‌لیکله ایراندا بو جریان سرعتلندی و بیر سیرا غافیل انسان اونا قوشولدو.

یوخاریدا قیساجا ایضاح ائتدیگیمیز بو «آد قویما» سؤز یوخ کی، علمی دئییل، سیاسی گؤروشلرین سونوجو اولموشدور. آنجاق شوکورلر اولسون کی ایراندا ایسلامی اینقیلابین غلبه‌سی و او تایدا، قوزئی آذربایجانین کومونیزم و روس امپراتورلوغوندان قوپوب، موستقیللیگه قوووشماسی بو مسأله‌نین سیاستدن اوزاق، علمی شکیلده حل ائدیلمه‌سینه ال وئریشلی شرایط یاراتمیشدیر.

شوبهه‌سیز، دیلیمیزین آذربایجانجا، آذری، آذربایجان دیلی و… کیمی موختلیف آدلارلا آدلانماسی دیلیمیزی سئونلری راحاتسیز ائتمکده‌دیر و بو مسأله‌نین تئزلیکله حل ائدیلمه‌سی ان واجب مسأله‌لردن ساییلیر. «وارلیق» درگیسینده باشقا ساحه‌لرده اولدوغو کیمی بو ساحه‌ده ده جدی آددیملار آتیلاراق دیلیمیزین آدی‌نین تثبیت ائدیلمه‌سی اوغروندا چالیشیلمیش و درج ائدیلن علمی مقاله‌لرله بو مسأله دوزگون شکیلده آراشدیریلمیشدیر.(1) بیز بورادا، همین آراشدیرمالارین داوامی اولاراق مسأله‌نی باشقا یؤندن اله آلیب گنجه‌لی نیظامی دن باشلایاراق شهریارا قده‌ر کی بیر چوخ بؤیوک شاعرلرین اثرلریندن اؤرنکلر وئرمکله دیلیمیزین آدی‌نین نه اولدوغونو اونلارین دیلی ایله آچیقلاماغا چالیشاجاغیق.

1- گنجه‌لی نیظامی:
اثرلرینی فارسجا یازدیغینا باخمایاراق، گنجه‌لی نیظامی، تورک سؤزونو ایستر حقیقی معناسیندا، ایسترسه ده مثبت مجازی معنالاردا ان چوخ ایشله‌دن شاعیرلردن دیر. او، بوتون اثرلرینده تورکلوگونو آچیقجا سؤیله‌میش واونلا هرزامان اؤیونموشدور. البته نیظامی‌نین یاشادیغی دؤورو و موحیطی نظره آلساق بو مسأله داها بؤیوک اهمیت کسب ائده‌ر. بیلیندیگی کیمی نیظامی بیرطرفدن اؤزونو خالقا و اونون دیلینه یاخینلاشدیرماق ایسته‌سه ده باشقا طرفدن یعنی حاکیم طبقه طرفیندن تورکجه یازماقدان چکیندیریلمیشدیر و بو مسأله شاعیرین «لیلی ومجنون» اثرینده شیروانشاهین دیلیندن آشاغیداکی کیمی اؤز عکسینی تاپمیشدیر:

در زیور پارسی و تازی
این تازه عروس را طرازی
ترکی صفت وفای ما نیست
ترکانه سخن سزای مانیست

عینی زاماندا، نیظامی تورک دیلینه لاییقینجه ده‌یر وئرمه‌ین موحیطیندن ده شکایت ائدیر.

ترکی‌ام را درین حبش نخرند
لاجرم دوغبای خوش نخورند
(تورکجه‌می بو حبشلیکده آلان یوخ
دوغبانی بیر یئمک دئیه سایان یوخ) (2)

نیظامی، اثرلرینین مثبت قهرمانلارینین تورک اولدوغونو چئشیدلی یوللارلا گؤسترمکده‌دیر. محمد امین رسولزاده یازیرکی: «حتا هفت‌پیکر منظومه‌سینین فانتزی باخیمدان ان پارلاغی اولان قارا کؤشک پرنسینین حیکایه‌سینده کی نارین وجودلو تورک کرالیچه‌سینین آدی بئله «تورکناز»دیر:

گفت من ترک نازنین اندام
از پدر ترکناز دارم نام (3)

«مخزن‌الاسرار» اثرینده، شاعیر، تورکلوگو گؤیلره قالدیراراق، تورکلری عدالتلی انسانلار کیمی تصویرائدیر:

دولت ترکان چو بلندی گرفت
مملکت از داد پسندی گرفت
چونکه تو بیدادگری پروری
ترک نه ای هندوی غارتگری

«اسکندرنامه» اثرینده ده تورکلرین آدی فخرله چکیلمکده‌دیر:

ز کوه خزر تا به دریای چین
همه ترک بر ترک بینم زمین

همین اثرده، شاعیر، روسلارا اولان نفرتینی بیلدیرمکده، یئنه ده تورکلوک قوووه‌سیندن فایدالانیر:

ز پیکان ترکان این مرحله
توان ریخت برپای روس آبله

باشقا بیر یئرده گنجه‌لی نیظامی، تورک اولدوغونو آچیقجا بیان ائدیر:

پدر بر پدر مر مرا ترک بود
به فرزانگی هر یکی گرگ بود (4)

گؤروندوگو کیمی بؤیوک شاعیریمیز هئچ زامان اؤزونو آذری و دیلینی آذربایجان دیلی آدلاندیرمامیش، عکسینه فرصت تاپینجا تورکلوگونو قابارتماغا چالیشمیشدیر. بونلاردان علاوه نیظامی اؤز اثرلرینده تورکجه مفهوملار و آتا سؤزلریندن ده بول-بول فایدالانمیشدیر. (5)

محمد امین رسولزاده نیظامی‌یه خطابا یازدیغی قیسا بیر شئعرینده اونون تورکلوگونه اشاره ائدیر. بو شئعر رسولزاده‌نین ده دیلیمیزین آدینا مناسبتینی گؤسترمک اوچون دیققته لاییقدیر.

فارسچیلیغی یوخ اونون
تورکلوگه چوخ باغلیدیر
قافقاز دئیه ذوق آلار
روسدان جانی داغلیدیر

گؤزل قادین تیپلری
یا تورک یا قافقازلیدیر
شوبهه‌سی یوخدور کی او،
بیر آذربایجانلیدیر.

2- امیر علیشیر نوایی:
یوخاریدا سریله‌دیگیمیز کیمی استالین‌ین فرمانی ایله «تورک دیلی» ایفاده‌سی لهجه آدلاریله عوض ائدیلدی و تورکجه‌یه آذربایجاندا «آذربایجانجا» دئییلدیگی کیمی اؤزبکستاندا دا «اؤزبکجه» آد وئریلدی. حالبوکی اوندان اؤنجه اؤزبک دیلی و یا اؤزبکجه ایفاده‌لری هئچ بیر یئرده ایشلنمه‌میشدی. اؤزبکلرین(جیغاتیالارین) ان بؤیوک شاعیری و عمومیتله تورکلرین ان گؤرکملی ادبی شخصیتی اولان امیرعلیشیر نوایی ده دیلیمیزین آدی باره‌سینده اؤز فیکیرلرینی بیلدیرمیشدیر. او، لیلی-مجنون اثری‌نین مقدمه‌سینده اونون یازیلما سببینی آچیقلارکن دئییر:

چون فارسی اردی نکته شوقی
آزراق ایدی آندا تورک ذوقی
اول تیل بیله نظم بولدی ملفوظ
کیم فارس آنقلار اولدی محفوظ
من تورکجه باشلایان روایت
قیلدیم بو فسانه‌نی حکایت
کیم شهرتی چون جهانا تولقای
تورک ائلیگه داقی بهره بولقای
نئچون کی بوگون جهاندا اتراک
کؤپ دور خوش طبع و صافی ادراک (6)

نوایی مشهور «سد اسکندر» مثنویسینده ده بئله یازیر:

سانا آنچا حق لطفی واقع دورور
کی تا تورک الفاظی شایع دورور
بو تیل بیرله تا نظم ارور خلق ایشی
یقین قیلمامیش خلق سندیک(سنین تک) کیشی

نوایی «محاکمه‌اللغتین» آدلی اثری‌نین مقدمه‌سینده شاعیرلرین تورکجه یازماقدان چکیندیکلری‌نین سببلرینی آختاراراق تورکجه‌نین سون درجه گوزل و زنگین بیر دیل اولدوغونو ثبوت ائتمکله چالیشیر. آشاغیدا همین مقدمه‌دن نقل ائده‌جگیمیز سطیرلردن ده آیدین اولور کی نوایی هئچ زامان دیلینی جیغاتای و یا اؤزبک دیلی آدلاندیرمامیشدیر:

«آنادیلیم اوزرینده دوشونمه‌یه باشلادیم، تورکجه‌نین درینلیکلرینه دالینجا گؤزلریمه اون سککیز مین عالمدن داها یوکسک بیر عالم گؤروندو. بو عالمین ناخیشلار، زینتلر ایچریسینده گئنیشله‌نن گؤیو، دوققوز گؤیدن داها یوکسک ایدی. اورادا نئچه فضیلتلر، نئچه اوجالیقلار خزینه‌سینه راست گلدیم. بو خزینه‌نین اینجیلری، اولدوزلارین لعل-جواهیرلریندن داها دا پارلاق ایدی. بو عالمین گول باخچالارینا گیردیم. گوللری فلکین گونشیندن داها پارلاق ایدی. هر طرفینده گؤزله گؤرونمه‌ین، ال چاتمایان داها نه‌لر واردی، نه‌لر…

آمما بو مخزنین ایلانی قان‌تؤکن‌دی و گوللری‌نین تیکانی سایسیز-حسابسیزدی. بیزیم تورک شاعرلریمیز بو قورخولو و تیکانلی یوللاردان چکیندیکلری اوچون تورکجه‌نی بوراخیب گئتمیشلر.

… تورکجه‌نین فضاسیندا طبیعتیمین آتینی چاپدیردیم، خیالیمین قوشونو قانادلاندیردیم. و جانیم بو خزینه‌دن سون درجه قیمتلی داشلار، ده‌یرلی اینجیلر آلدی. کؤنلوم بو گول باخچاسی‌نین دورلو چیچکلریندن، اوجسوز-بوجاقسیز، گؤزل قوخولاری اییله‌دی.

ظن ائدیلمه‌سین کی، منیم تورکجه‌نی اؤیمم تورک اولدوغومدان و طبیعتین سؤزلره تورکجه آلیشماسیندان و فارسجانی بیلمه‌دیگیمدن ایره‌لی گلیر. اصلینده فارس دیلینی اؤیرنمک اوچون هئچ کیمسه منیم قده‌ر غیرت گؤسترمه‌میش و بو دیلین دوغروسونو و یانلیشینی منیم قده‌ر یاخشی اؤگرنمه‌میشدیر… (7)

3- محمد فوضولی:
آذربایجانین ان بؤیوک غزل شاعیری اولان فوضولی اصلینده آذربایجان یئرلیسی دئییلدیر. بیلیندیگی کیمی او عیراق تورکلریندن اولوب، بایات طایفا‌سینا منسوبدور. آنجاق هئچ بیر شاعیر اونون قده‌ر آذربایجانلیلار اوچون دوغما اولماییب. چونکی فوضولی‌نین دیلی بیزیم دیلیمیز و سویو بیزیم سویوموزدور. او، بیزیم دیلیمیزین شاعیریدیر. اودورکی، فوضولی‌نین دیلیمیزین آدینا مناسبتی خصوصی اهمیته مالیکدیر. گؤره‌سن فوضولی اؤزونو و دیلینی نه آدلاندیریردی؟

ای فئیض‌رسان-ی عرب-و تورک-و عجم
قیلدین عربی افصح-ی اهل-ی عالم
ائتدین فوصحای عجمی عیسی‌دم
من «تورک»زباندان ایلتیفات ائیله‌مه کم

بو فوضولی‌نین دوعاسیدیر ونئجه ده گؤزه‌ل دوعادیر!

محمد فوضولی «لیلی و مجنون» اثری‌نین یازیلماسینی سؤیلرکن بئله دئییر:

لیلی-مجنون عجمده چوخدور
اتراک ده اول فسانه یوخدور.
تحریره گتیر بو داستانی،
قیل تازه بو اسکی بوستانی.

باشقا بیر یئرده:

اول سببدن فارسی لفظیله چوخدور نظم کیم
نظم-ی نازیک تورک لفظیله ایگن دوشوار اولور
منده توفیق اولسا بو دوشواری آسان ائیله‌رم
نو باهار اولغاج تیکندان برگ-ی گول ایظهار اولور

4- سئیید ابولقاسیم نباتی:
نباتی‌نین آشاغیداکی شئعرینه منجه هئچ بیر ایضاح لازیم دئییل:

بچه تورکم، دیلیم تورکی، کلامیم هجو-مجو
خان چوبانی، جان آلان، جان جانی گؤزلر گؤزلریم

5- سئیید عظیم شیروانی:
سید عظیم، آذربایجانین گؤرکملی شاعیرلریندن و صابیرین اوستادی اولموشدور. او، عبید زاکانی‌نین مشهور «موش و گربه»(سیچان-پیشیک) اثرینی فارسجادان ترجومه ائدیب اونا شئعریله قیسا بیر مقدمه یازمیشدیر. همین مقدمه‌ده اثری آذربایجان و یا آذری دیلینه یوخ تورکجه‌یه چئویردیگینی بیان ائدیر:

نقل ائله‌ییم گل سنه بیر داستان
فارسی ایله نقل ائله‌ییب باستان
تورکی ایله من اونو تحریر ائدیم
کؤنلونو شاد ائت سنه تقریر ائدیم…

6- میرزه علی اکبر صابیر:
صابیر، ضیالیلیغی، دوشونجه‌سی، دونیا گؤروشو و ایجتماعی مسأله‌لره موناسبتی ایله شهرت قازانمیش و بؤیوک شاعیردیر. او، هر بیر مسأله‌ده اولدوغو کیمی دیل مسأله‌سینده ده گرچکچی اولموشدور. بونا میثال اولاراق، بیر نفرین یازدیغی «عوثمانلیجادان تورکجه‌یه ترجومه» سؤزونه صابیرین اعتراضینی گؤسترمک اولار:

عوثمانلیجادان ترجومه تورکه بونو بیلمم،
گرچک یازییور گنجه‌لی یااینکی هنکدیر؛
مومکون ایکی دیل بیر-بیرینه ترجومه آمما،
عوثمانلیجادان ترجومه تورکه نه دئمکدیر؟!

شئعردن گؤروندویو کیمی حتتا آنادولو تورکلری‌نین دیلینه عوثمانلی دیلی دئییلن زامان آذربایجانلیلارین دیلینه تورک دیلی دئییلیردی. اؤزو ده تورکیه‌لیلر طرفیندن دئییل، آذربایجانین خالق شاعری صابیر طرفیندن. صابیردن باشقا بیر میثال:

تصنیف اولونوب تازه کوتوب تورک دیلینده
هرکس اوخویوب عئلمله بیدار اولاجاقدیر.

7- شبیسترلی میرزه علی مؤعجوز:
دیلیم تورکی، سؤزوم ساده، اؤزوم صهبایه دیلداده
منیم تک شاعیرین البت اولار کاساد بازاری
دونن شئعریله بیر نامه آپاردیم شاه ایرانه
دئدی تورکی نمی‌دانم، مرا تو بچه پنداری؟

اؤزو تورک اوغلو تورک آمما دئییر تورکی جهالتدیر
خدایا موضمحیل قیل تختدن بو آل-ی قاجاری.

8- میرزه علی لعلی:
حیرتده قویدو عالم-ی اسلامی «شرق روس» (8)
یوزدن نقابین آچدی بو «تورکی»زبان عروس

9- آلماس ایلدیریم:
منیم ایمانیم بیر عشقیم، اؤزوم بیر
بیر چشمه‌دن آخدیم قاینار گؤزوم بیر
تورک‌اوغلو تورکم من مردم سؤزوم بیر
یول وئر، یول وئر اؤز یوردوما گئدیم من

فیرتینالی بورالیسان
اسکی درددن یارالیسان
سوران اولسا هارالیسان
سؤیله تورکدور سویوم آراز
سنه اولماز دویوم آراز

10- احمد جاواد:
آذربایجان انگلیس لر طرفیندن اشغال اولوندوغو زامان احمد جاواد اعتراضینی آشاغیداکی بیتلرله بیلدیرمیش، عینی زاماندا اؤزونو ده (آذربایجانلیلاری) تورک آدلاندیرمیشدیر:

داماغیندا چاناققالا آغیسی
سنمی‌سن تورک ائلی‌نین یاغیسی
اسلام دونیاسینی اؤلوم چالغیسی
اؤلوم نیتی ایله یاخان انگلیس

سن باغلا هر یولو، سونگوم تئز آچار
اوچ آیدا گلنلر اوچ گونده قاچار
ظن ائتمه قورشونوم هاوالی اوچار
تورکدور بو قورشونو آنان انگلیس

باشقا بیر یئرده:

اوخونور آلنیندا درین بیر تاسا (کدر)
قوجا تورک، سن نه‌دن باتدین بو یاسا

11- صمد وورغون:
یاندیریلان کیتابلار:

…سؤیله سنمی خور باخیرسان منیم شئعر دیلیمه
قوجا شرقین شهرتی دیر فوضولی‌نین غزلی!
سنمی «ترک…» دئییرسن اولوسوما، ائلیمه
داهیلره سود وئرمیشدیر آذربایجان گؤزه‌لی
قوجا شرقین شؤهرتیدیر فوضولی‌نین غزلی!

12- محمد حسین شهریار:
آذربایجانلیلار آراسیندا شهریارین شئعرلرینی اوخومایان تاپیلسا دا، ائشیتمه‌ین تاپیلماز. او، دیلیمیزین یاساق اولدوغو بیر دؤورده بو دیلین شاه‌اثرینی (حیدربابایا سلام ) یاراتدی و تورکجه‌نین یئنی‌دن جانلانماسیندا بؤیوک رول اوینادی. اؤزو دئمیشکن:

تورکی‌نین ده جانین آلمیشدی حیاسیز طاغوت
من حیات آلدیم اونا حاقق اوچون ائحیا ائله‌دیم

شهریار دا اؤزوندن اؤنجه‌کی شاعرلر کیمی آنادیلینی تورکجه آدلاندیریر و بیر دفعه‌ده اولسون بئله «آذربایجانجا»، «آذری» و «آذربایجان دیلی» ایفاده‌لرینی ایشلتمیر:

تورکون دیلی تک سئوگیلی، ایستکلی دیل اولماز
اؤزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز
تورکون مثلی، فولکلورو دونیادا تکدی
خان یورغانی کند ایچره مثلدیر میتیل اولماز

تورکو واللاه آنالار اوخشاری، لایلای دیلیدیر
دردیمی من بو دوا ایله موداوا ائله‌دیم

بیزده ایسلاما قاییتدیقدا گلین ال بیر اولاق
تورکلرین هر ایکی دونیاسی قاییتسین یئرینه

سونوج
مقاله‌میزین سونوندا بیر نئچه مسأله‌یه اشاره ائدیب، سون حؤکمو اوخوجولاریمیزا بوراخیریق:

1-معلوم اولدوغو کیمی هربیر دیلین آدی مملکتین و یا موعه‌یین بیر جوغرافی منطقه‌نین دئییل، او دیلده دانیشان خالقین آدیندان آلینیر. او دورکی، ایران دیلی، عربستان دیلی، سوریه دیلی، آمریکا دیلی، قطر دیلی… ایفاده‌لری نه قده ر گولونج گؤرونورسه، آذربایجان دیلی ایفاده‌سی ده بیر او قده‌ر  گولونجدور. آذربایجانجا سؤزونه گلینجه دئمه‌لییک کی «آذربایجانجا»‌نین «آذربایجان  دیلی» ایله فرقی «فارسجا» ایله «فارس دیلی»‌نین فرقی قده‌ردیر. دئمه‌لی بو دا ان آزی اونون قده‌ر گولونجدور.

2-آذری سؤزو تامامیله اویدورمادیر. چونکی بو نه مملکت (اراضی) آدیدیر نه ده خالق آدی. کیمسه «آذر» و یا «آذری» آدینا بیر اؤلکه و یا بیر خالقی تانیمیر. آذری سؤزو آذربایجان سؤزونه بنزه‌دیگی اوچون بعضیلرینین یانیلماسینا سبب اولموشدور.

3-داها اؤنجه ده دئدیگیمیز کیمی خالقیمیزین تام اکثریتی عصیرلردیر کی اؤزونو تورک و دیلینی ده تورکی آدلاندیریر. بوتون شاعیرلریمیزده (حتا فارسجا یازان شاعیرلریمیز) دیلیمیزین آدینی «تورک دیلی» دئیه ایشلتمیشلر. بیز ده آتا-بابالاریمیزین بیزه یادیگار قویدوقلاری بو دیلی اونلارین اؤزلری کیمی آدلاندیرمالیییق. فقط ایکی و یا بیر نئچه تورک لهجه‌سینی موقایسه‌لی شکیلده آد چکدیگیمیز زامان دیلیمیزه «آذربایجان تورکجه‌سی» دئیه بیله‌ریک.
1- اوجمله‌دن باخ: دوکتور جاواد هیأت، درباره نام و موقعیت زبان ترکی آذربایجانی، وارلیق سایی 4 و 3، 1361ینجی ایل
2- محمد امین رسولزاده، آذربایجان شاعیری نیظامی، ملی اگیتیم باسیم ائوی، آنکارا 1951
3- یئنه اورادا
4- شیفاهی خالق ادبیاتیمیزدا «قورد» سؤزو بیر چوخ حاللاردا بیلیجی آنلامینی داشیمیش ونیظامی ده «گرگ» سؤزونو تورکجه مجازی معنادا ایشله‌تمیشدیر.
5- آرتیق معلومات اوچون باخین: دوکتور جاواد هیأت، نیظامی‌نین خمسه‌سینده تورکجه سؤزلر، مفهوملار وآتالار سؤزلری، وارلیق سایی 1- 80، 1370ینجی ایل
6- علیشیر نوایی، لیلی ومجنون، حاضیرلایان: اولکو چلیک، تورک دیل قورومو یایینلاری، آنکارا1996
7- مولود اولوغ تکین ییلماز، تورک خالقلارینین اورتاق آتا-بابالاری، آذربایجان تورکجه‌سینه کؤچورن: دوکتور فاضل قارااوغلو، گؤی‌تورک نشریاتی، باکی 1997
8- 1905- 1903ونجو ایللرده تیفلیسده محمد آغا شاهتاختلی(شاهتاختینسکی) طرفیندن یایینلانان تورکجه غزئته.

*- وارلیق درگی‌سی 19-ونجو سایی، یای 1376، ص 53دن 59ا قده‌ر

Related Articles

• خلیل رضا اولو تورک + آذربایجان شاعیری (duzluoghlan1.wordpress.com)