سارا خاتون + آذربایجان قادینی

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

سارا خاتون

آدی آذربایجان دؤولتچیلیک تاریخینه ایلک خانیم دیپلومات کیمی داخیل اولان، سارا خاتونون آدینی فخرله چکه بیله جگیمیز بیر قادیندیر. عوثمانلی منبعلری نین یازدیغینا گؤره، اونون اصل آدی گؤوهرشاه خاتوندور. آغ قویونلو حؤکمداری اوزون حسنین آناسی، دئمک اولار کی، بوتون شرقده دؤورونون یئگانه ایستعدادلی دیپلومات قادینی کیمی تانینان سارا خاتون بؤیوک عاغیل و متانت، مودریکلیک و جسارت صاحیبی ایدی.

سارا خاتون آغ قویونلو دؤولتی نین مؤحکملندیریلمه سینده، اونون خاریجی سییاستی نین موعین لشدیریلمه سینده و حیاتا کئچیریلمه سینده موهوم رول اویناییب. او، اوزون حسنین ان مسئول دیپلوماتیک تاپشیریقلارینی بؤیوک سعی و مووففقیتله حیاتا کئچیریردی. ائله بونا گؤره، همین دؤورده کیچیک آغ قویونلو دؤولتی، عوثمانلی تورکییه سی و قاراقویونلو کیمی ایکی قوووتلی رقیب آراسیندا موستقیللیگینی ساخلایا بیلمیشدی. اولدوقجا عاغیللی، تدبیرلی قادین اولان سارا خاتون دؤولتین ایداره چیلیک ایشلرینده اوغلونا یاخیندان کؤمک ائدیردی.

تورکییه، آغ قویونلو دؤولتی نین موتفیقی و آرالیق دنیزی ساحیلینده الوئریشلی استراتئژی مؤوقئعیه مالیک قارامان امیرلیگینی آرادان قالدیرماق ایسته دیکده عوثمانلی ایمپئراتورو ایکینجی مئهمئتله دانیشیقلار آپارماق اوچون سارا خاتون گؤندریلمیشدی. سارا خاتون عوثمانلی ایمپئراتورو ایکینجی مئهمئتله باغلادیغی یاسسیچمن موقاویله سی (1461) آغ قویونلولارین دؤولت موستقیللیگی نین ساخلانماسیندا بؤیوک اهمیته مالیک ایدی. اوزون حسن سارا خاتونو سولطان ایکینجی مئهمئتین حربی دوشرگه سینه گؤندررکن اونون قارشیسینا ایکی مورکب وظیفه  قویموشدو. اولا، او، عوثمانلی سولطانینی آغ قویونلولار اوزرینه هوجوم ائتمک فیکریندن داشیندیرمالی، ایکینجیسی، سولطانی مومکون قدر ترابزونو فتح ائتمک فیکریندن ده دؤندرمه لی ایدی. بوتون یاخین و اورتا شرقده بؤیوک نوفوذو اولان سارا خاتون عوثمانلی سولطانی نین حربی دوشرگه سینده یاخشی قارشیلاندی. منبعلرین معلوماتینا گؤره دیپلوماتیک دانیشیقلار زامانی سارا خاتون و ایکینجی مئهمئت بیر-بیرینه  ” آنا ” ، ” اوغول ”  دئیه موراجیعت ائتمیشلر. سارا خاتون بو دانیشیقلار زامانی اؤزونون بوتون دیپلوماتیک اوستالیغیندان ایستیفاده ائده رک اوزون حسنین بیرینجی تاپشیریغینی یئرینه یئتیره بیلدی. بو صولحون او زامان آغ قویونلو دؤولتی اوچون بؤیوک اهمیتی اولموشدور. لاکین، سارا خاتون اونا تاپشیریلان ایکینجی وظیفه نی یئرینه یئتیره بیلمه دی. سولطانی ترابزون-یونان دؤولتینی تورکییه یه قاتماق فیکریندن دؤندره بیلمه دی. سولطان ایکینجی مئهمئت ترابزون ایمپئراتورلوغونا سون قویدوقدا، سارا خاتونون گلینی، اوزون حسنین حیات یولداشی دسپینه خاتونون ورثه لیگینی ایره لی سوروب، ترابزون خزینه سینی بؤلوشدورمه یه مووفق اولموش، بونونلا دا اؤز دؤولتی نین خزینه سینی خئیلی زنگینلشدیرمیشدی. بو، اونون بؤیوک مهارت و دراکه صاحیبی اولماسیندان خبر وئریر.

تئیموری حؤکمداری ابو سیدله دانیشیقلار آپاران آغ قویونلو ائلچیلرینه ده سارا خاتون باشچیلیق ائتمیشدیر (1468). آوروپا اؤلکه لری ده بو آذربایجانلی خانیمی چوخ یاخشی تانیییر، اونا بؤیوک احتیراملا یاناشیرلار. آذربایجانا گؤندریلن آوروپا، خوصوصیله ده، وئنئسییا ائلچیلرینه وئریلن مخفی معلوماتلاردا موطلق سارا خاتونلا گؤروشمک و اؤز مقصدلری اوچون اونون سارایداکی نوفوذوندان ایستیفاده ائتمک تاپشیریلیردی. سارا خاتون دیپلومات و دؤولت خادیمی اولماقلا برابر، بؤیوک حربی سرکرده لیک باجاریغینا و حربی اینتویسییایا مالیک قادین اولموشدور. اونون عقلی چئویکلیگی دار مقاملاردا تئز قرار چیخارماغا ایمکان وئرمیشدیر. سارا خاتون غئیرتلی قادین، دیپلومات و حربی ایستعدادا قادیر بیر اینسان اولموشدور.

آغ قویونلو دؤورونون ان گؤرکملی تاریخچیسی ابوبکر تئهرانی یازیر کی، سارا خاتون قاراقویونلو جاهانشاهلا دانیشیقلار آپارماق مقصدی ایله اونون یانینا گلمیش، بو زامان روستم ترخانین دوشرگه سینده اولموشدور. اونون اوردوسو سارا خاتونا او قدر ده عظمتلی گؤرونمه دیگیندن جاهانگیر میرزه و اوزون حسنه سیفاریش گؤندریر کی،  ” اگر گلسنیز، غلبه سیزین اولاجاق. بو ایشی تاخیره سالماق اولماز ” . سارا خاتون اوردویا ساده جه بیر نظر سالماقلا آغ قویونلولار آراسینداکی قوووه لر نیسبتی نین آغ قویونلو دؤولتی نین خئیرینه اولدوغونو دوزگون قییمتلندیرمه سی اونون حربی اینتویسییا و سریشته سینده خبر وئریر. حقیقتن ده، بوندان سونرا اوزون حسنین کشفیات دسته سی روستم ترخانین اوردولارینا هوجوم ائده رک اونلاری داماداغین ائتمیش، قاراقویونلولاری برک قورخویا سالمیشدی.

قادینلارین کیشیلره نیسبتن حیاتین بوتون ساحه لرینده حوقوقسوز بیر وضعیتده اولدوغو بیر دؤورده، آذربایجان تاریخینده بئله مرد و جسارتلی، دیپلومات قادینلاریمیزین مؤوجودلوغو تقدیره لاییق حالدیر. سارا خاتون اوزاق تاریخی کئچمیشیمیزده یاشاسادا اونون سیاسی مدنیتی، دیپلوماتیک فعالیتی و شخصی شوجاعتی گله جک نسیللر اوچون ده اؤرنکدیر.

خورشیدبانو ناتوان پارلاق ایستعدادا و قاباقجیل ایدئاللارا مالیک اولان شخصیت اولموشدور. او، آذربایجان مدنیتینده و ایجتیماعی حیاتیندا بؤیوک و اهمیتلی ایزلر قویموشدور. بو فئنومئنین مئیدانا گلمه سی نین، ظنیمجه، بیر نئچه اساس سببی واردیر. بونلاردان بیریسی شاعیره نین سوی کؤکودور.

یعنی، ناتواندا ایکی بؤیوک نسلین – جاوانشیرلرین و زییاد-اوغلو قاجارلارین قانی واردیر. آد چکدیگیمیز بو ایکی بؤیوک و شرفلی نسلین هر بیریسی دونیایا بیر سیرا شاعیر گتیرمیشدیر (مثلن، جاوانشیر نسلیندن ابولفت-خان طوطی نین، قاسیم بی ذاکیرین، زییاد-اوغلو قاجار نسلیندن ایسه زییادی قاراباغی، موصاحیب گنجوی و بیر سیرا باشقا شاعیرلرین آدلارینی چکمک اولار) ماراقلیدیر، کی، زییادی قاراباغی و موصاحیب گنجوی واختیله قاراباغ بیلربییسی اولموشدورلار). ناتوان یارادیجیلیغی نین بؤیوک تدقیقاتچیسی، من دئیردیم، اصل معنادا  ” ناتوان شوناس ”  اولان مرحوم بیلر محمدوو  ” ناتوانین شاعیر قوهوملاری ”  کیتابیندا (ب.، 1989) بو مسئله نی گئنیش آچیقلاییر. عئینی زاماندا، زییاد-اوغلو قاجار نسلیندن چیخان شاعیرلردن سؤز باشقا کیتابلاردا دا آچیلیر (مثلن، محمده لی تربیتین  ” دانیشمدانی – آذربایجان ” ، ب.، 1987؛ چینگیز قاجارین  ” قدیم و اورتا عصرلر آذربایجانین گؤرکملی شخصیتلری ” ، ب.، 1997 و س.). اونو دا قئید ائدک کی، حال-حاضیردا فوضولی آدینا رئسپوبلیکا الیازمالار اینستیتوتونون فوندوندا موصاحیب گنجوی نین شعر دیوانی ساخلانیلیر و بو اثرین اوزرینده اینستیتوتون امکداشلاری علمی تدقیقاتلار آپاریرلار.

ناتوانین قیزی خانبیکه خانیم دا آناسی نین یولونو داوام ائتدیره رک، غزللر و روباعیلر یازمیشدیر. اونون بیر-نئچه غز لی واصیف قولییئوین  ” دوننه اوزانان جیغیر ”  (ب.، 2000) کیتابیندا چاپ اولونموشدور. بو کیتابدا گؤستریلیر کی، خان-بیکه خانیم  ” مجلیسی-اونس ” اون ایشتیراکچیلاردان بیری ایدی.