چند تن از زنان بزرگ آذربایجان

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

چند تن از زنان بزرگ آذربایجان

زنان بزرگ آذربایجان همیشه پابه پای مردان بزرگ نقش مهمی را در تاریخ و فرهنگ این خطه داشته اند. به همین منظور قصد داریم چند تن از این بزرگ زنان را به شما معرفی كنیم. این بزرگ زنان عبارتند از:پروین اعتصامی ، زینب پاشا ، مستوره افشار ، مهستی گنجوی ، خورشید بانو ناتوان ، حیران ، تهمینه میلانی

پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ خورشیدی در شهر تبریز به دنیا آمد.در کودکی با پدر به تهران آمد.اعتصام‌الملک، پدر پروین از نویسندگان و دانشمندان دوران مشروطه بود.به همین خاطر پروین از کودکی با مشروطه‌خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا شد و ادبیات فارسی و عربی را در کنار پدر و استادانی چون دهخدا و ملک الشعرای بهار آموخت.از هشت سالگی به شعر گفتن پرداخت ” او ترجمه های پدرش را که از زبانهای گوناگون ترکی, فرنگی , عربی … بود به نظم میکشید و پدر و همنشینان پدر را متحیر می ساخت. او در قدرت کلام و چیره دستی بر صنایع و آداب سخنوری همپایه ی گویندگان نامدار قرار داشته و در این میان به مناظره توجه خاص دارد و این شیوه ی را که شیوه ی شاعران شمال و غرب ایران بود احیاء می نماید.

دیوان پروین، شامل ۲۴۸ قطعه شعر می‌باشد، که از آن میان ۶۵ قطعه به صورت مناظره است. اشعار پروین اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیدهٔ انتقادی به تصویر کشیده‌است.

زینب پاشا از جمله زنان مبارزی كه در تاریخ معاصر ایران تا حدود بسیاری ناشناخته مانده و اطلاعات چندانی از زندگی وی در دست نیست ، زنی است تبریزی به نام «زینب پاشا» كه به تنهایی نهضتی ماندگار و غرورآفرین بر پا ساخت.

زینب پاشا كه در منابع گوناگون با نامها و القابی چون: «بی بی شاه زینب»، «زینب باجی» ، «ده باشی زینب» و «ائل قیزی» از او یاد شده است، فرزند «شیخ سلیمان» از مردان تهی دست محله «عموزین الدین» تبریز بود. از تاریخ تولد، دوران كودكی و جوانی وی مطلبی در منابع تاریخی ذكر نشده است اما نام «زینب پاشا» در جریان قرارداد استعماری رژی و آغاز مبارزات ضداستبدادی و ضداستعماری وی برای همیشه در تاریخ ثبت گردید.

سال ۱۲۶۳ شمسی زینب و گروه وی مبارزات خود را آغاز كرده و از اواخر دوره ناصری تا زمامداری مظفرالدین شاه در صحنه سیاسی آن دوران به نقش آفرینی پرداخته اند.در بستن بازار تبریز در اعتراض به دادن حق انحصاری فروش توتون و تنباكوبه انگلیسی ها نقشی موثر داشت. او و یارانش كه جملگی زن بودند در این راه با مزدوران حكومت وقت مبارزه كردند.در چنین احوالی بود كه زینب پاشا به همراه عده‌ای زن به بازار ریخته و پس از درگیری با ماموران، بازاریان را مجبور به تعطیل بازار كردند. چنین حركت‌های انقلابی و ضد استعماری از زنان تبریز به رهبری زینب پاشا ادامه می‌یابد تا در زمانی كه در سال‌های انقلاب مشروطیت قحطی و گرسنگی به دلیل احتكار و گران فروشی، شهر تبریز را فرا گرفته بود. در این زمان نیز زینب پاشا به همراه یارانش كه گفته می‌شود 3 هزار تن بودند با شناسایی محتكران به انبارهای آنها حمله كرده و آرد و گندم و جو را بین   فقرای شهرها و روستاها توزیع می‌كردند. دلاوری‌های این زن به حدی بوده است كه برخی از  شعرای مرد در وصف او ابیاتی سروده اند. میرزا فرخ از شاعران آن دوران  است كه در شعری 22 بیتی به شرح واقعه قیام زینب پاشا در بازار پرداخته و در آخر اقرار كرده كه:«در چنان روزی این حقیر (میرزا فرخ) از ترس از خانه بیرون نیامدم.»  از زمان مرگ زینب پاشا اطلاع درستی در دست نیست اما در منابع آمده است كه وی در اواخر عمر به همراه تعدادی از یارانش به كربلا عزیمت كرده است. تندیس این بانوی مبارز در موزه مشروطه تبریز موجود است.

هیئت مدیره جمعیت نسوان وطنخواه نفر چهارم نشسته مستوره افشار است.

مستوره افشار (۱۲۵۹- شهریور ۱۳۲۴ یا ۱۳۲۵) از فعالان جنبش زنان در ایران بود و پس از محترم اسکندری ریاست جمعیت نسوان وطنخواه را برعهده داشت.مستوره فرزند مجدالدوله افشار، از مردان روشنفکر ارومیه بود و مادرش نیز از خانواده آزادیخواه آذربایجانی امام قلی میرزا ملک قاسمی بود. او از کودکی آموختن زبان‌های فارسی، فرانسوی، روسی و ترکی را شروع کرد و در بزرگسالی به فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی در جمعیت نسوان وطنخواه پرداخت.

اهداف جمعیت نسوان وطن‌خواه آموزش دختران، گسترش صنایع ملی، تحصیل زنان بزرگسال (کلاس‌های اکابر)، حمایت از دختران بی‌سرپرست و تاسیس بیمارستان برای زنان فقیر، و به طور کلی به دست آوردن حقوق زنان بود.پس از مرگ محترم اسکندری در سال ۱۳۰۴، مستوره افشار به ریاست انجمن برگزیده شد و تلاش بسیار کرد جمعیت را زنده نگه دارد و موفقیت‌هایی نیز بدست آورد: کلاس‌های سوادآموزی، انتشار مقالات حقوق زنان و جلسات سخنرانی تا سال ۱۳۱۱ ادامه یافت. همچنین در نخستین کنگره نسوان شرق که در تهران برگزار شد شرکت فعالی داشت.مستوره افشار در شهریور سال ۱۳۲۴ یا ۱۳۲۵ درگذشت.

مهستی گنجوی بانوی شاعر ایرانی بود که در سدهٔ پنجم و ششم هجری می‌زیسته‌است.

زادگاه مهستی شهر گنجه بوده‌است و همدوره با غزنویان بود. او دیوانی داشته و شعرهای بسیار سروده‌است ولی گذشت زمان و بی‌انگاری کسان همه آنها را به باد فراموشی سپرده‌است.متاسفانه به خاطر آزاداندیشی و بی‌پروایی وی در بیان احساسات زنانه‌اش و نیز رسوا کردن فسادها و زشت‌کاری‌های جامعه آگاهی چندانی از زندگی وی نداریم. حتا سال دقیق زادن و مردن وی نیز دانسته نیست. دیوان شعرهایش نیز چندان رایج نیست و چاپ نمی‌شود. وی شاعر زنی است که هزار سال پیش، شعرهای زنانه می‌سروده و از عشق خود به مردان می‌گفته است. بیشتر شعرهای وی در قالب رباعی است.

خورشیدبانو ناتوان (97ـ1837) خورشیدبانو ناتوان در یكی از خانواده‌های خانی شوشا به دنیا آمد. او اشعاری به فارسی و تركی دارد. پسرانش مهدی قلی‌خان و میرحسن (متخلص به میر) هر دو صاحب دواوین فارسی‌اند..خورشید بانو ناتوان یكی از پر قدرت ترین شاعره های قرن نوزدهم آذربایجان است كه اثرات بزرگ و سترگ در پیشرفت و پیشبرد شعر و ادب آذربایجان داشته و این گوهر رخشان و خاتون عالی مقام تمام همت عالیه خود را مصروف تعالی ادبیات و آبادی آذربایجان نموده بود.

خورشید بانو تقریباً بیست سال رهبری انجمن ادبی «مجلس انس» را به عهده داشت و اكثر شعرهایش بلافاصله بعد از سروده شدن از طرف ده ها شاعر بزرگ و سرشناس در مقیاس بی قیاس مورد استقبال قرارگرفته و انواع و اقسام نظیره ها و تضمین ها برشعرهایش سروده می شد و قاطعانه می شود گفت كه اگر این نظیره ها و تضمین ها روزی گردآوری گردد به نوبه خود دیوان كاملی را تشكیل می دهند.

حیران شاعره نامدار سده سیزدهم هجری قمری از زنان نامورِ خاندان «دُنْبُلی» است.

از تاریخ حیات و شرح حال وی اطلاع دقیقی در دست نیست و آنچه نویسندگان و محققین در خصوص زندگانی وی به نگارش در آورده اند متناقض می باشد . «حیران» ظاهرا تخلص او بوده و وی نام دیگری داشته است

محمّد علی تربیت تولد وی را شهر تبریز درج کرده و برخی از محققین او را متولد نخجوان دانسته اند و رشد و نمای وی را در شهر ارومیه روستای «خانقاه سرخ» که به زبان ترکی «قزل خنیه» مشهور است ـ در سه فرسخی ارومیه و پایین تر از کار خانه قند ـ قید کرده اند

دیوان اشعار ترکی و فارسی او مشتمل بر قصاید ، غزلیات ، مقطعات و ترجیعات بوده و در حدود 4500 بیت می باشد.حیران خانم مسائل زندگی و مشکلات جامعه و دردهای مردمان را در اشعارش به خوبی نمایان ساخته و به تصویر در آورده است . شاید از این لحاظ بتوان او را پیش روی پروین اعتصامی دانست هر چند که در عالم شاعری او را هم پای مهستی گنجوی دانسته اند.حیران به علت احاطه و تسلط کامل به لهجه آذری غزل های قوی تر و پراحساس تری را سروده و گاهگاهی با مهارتی تام به استقبال شاعران بزرگی چون فضولی ، نسیمی ، قوسی رفته است .حیران بعضی از اشعار فارسی خود را به ترکی آذری ترجمه نموده است . این اشعار ترجمه شده بعدها توسّط مترجمین آذربایجان شوروی سابق دوباره از روی ترجمه فارسی به شعر ترکی برگردانده شده است . ترجمه های وی نشان می دهد که حیران خانم نه تنها در شاعری سرآمد بوده ، بلکه ترجمه هایش در سطح بالاتری نیز قرار دارد.

تهمینه میلانی (زاده  تبریز ۱۳۳۹) فیلمنامه نویس و کارگردان ایرانی سینمای ایران است. او منشی صحنه، طراحی صحنه و لباس، و تهیه کنندگی فیلم را نیز تجربه کرده‌است.در سال ۲۰۰۳جایزه بهترین فیلم‌نامه از جشنواره فیلم قاهره برای فیلم واکنش پنجم‌ را از آن خود کرد.