آداب و رسوم مردم آذربایجان در ماه رمضان

دوزلو اوغلان وبلاگلارینین یاخشی اولماقی اوچون آتیل باتیل فروشگاهین دان آلیش وئریش ائدین

آداب و رسوم مردمان آذربایجان در ماه رمضان

آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی در ماه مبارک رمضان ** مقاله شماره 1

قاباخلاما و کیسه دوزی رمضان در آذربایجان شرقی همچنان مرسوم است

مردم هر منطقه از کشور دارای آداب ،‌رسوم و عقایدی هستند که ریشه در عقاید دینی و ملی آنان دارد . این آداب و رسوم که بخشی از فرهنگ بومی یک منطقه را شامل می شود بارزترین عنصر هویت بخشی مردمان یک ناحیه به شمار می‌آید .تبریز در این میان ، آداب و رسوم ماه مبارک رمضان نیز یکی از مباحث فرهنگی است که ریشه در اعتقادات دینی مردم داشته و گاهی خاص یک منطقه است .
در این ماه نیز برخی از آداب و سنت‌های مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق کشور بوده و منحصر به این خطه از ایران اسلامی است در آذربایجان شرقی دو سنت قاباخلاما و کیسه دوزی با گذشت قرون همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا می شود.
علی فلسفی کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی گفت: به طور کلی مردم آذربایجان شرقی از نیمه ماه شعبان خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده می کنند .
وی افزود: مردم این منطقه ضمن نظافت و خانه تکانی، از چند روز مانده به ماه مبارک رمضان به پیشواز این ماه می روند که در زبان محلی بدان « قاباخلاما » گویند . قاباخلاما سنتی است که حتما باید پیش از ماه رمضان اجرا شود تا همه جا برای حضور در میهمانی بزرگ خداوند آماده و پاکیزه باشد. در این میان ، نظافت و غبارروبی مساجد با همکاری مردم و روحانی محل نیز از اعمال قطعی است که از سال های دور در دیار آذربایجان انجام می شود .
در برخی از نقاط آذربایجان، به دنبال حلول ماه مبارک رمضان ، مردم به خانه علما و بزرگان دینی رفته و فرا رسیدن بهار قرآن را به آنها تبریک می گویند .
یکی از نخستین مراسم مورد توجه مردم آذربایجان شرقی در این ماه این است که افراد فامیل، دوستان و آشنایان به منزل خانواده‌‌های داغداری که بستگان خود را به تازگی از دست داده‌اند رفته و به آنها عرض تسلیت می کنند .

این امر نشان از این موضوع است که آذری ها ماه رمضان را عید می دانند زیرا سنت تسلیت به بازماندگان یک متوفی ویژه اعیاد است به این صورت که هر گاه فردی در فامیل یا آشنایان مرحوم شود سایر بستگان در اولین عید پیش رو برای تسلای خاطر بازمانده و آرزوی این که از این پس شادی در آن خانه جاری باشد به خانه متوفی می روند
در شب دوم ماه رمضان نیز رسم بر این است که اعضای کوچک خانواده مانند پسرها و دخترها و عروس ها و دامادها به خانه بزرگترها رفته و افطار می کنند.
افطاری دادن یکی از رسوم ویژه این ماه در آذربایجان شرقی است به ویژه اینکه این رسم در تبریز از رونق بسیاری برخوردار است.
میهمانی افطار با دعوت قبلی مرسوم است به طوری که امروزه دعوت میهمانان از اواسط ماه شعبان آغاز می‌شود. در برخی از خانواده های پرجمعیت وضعیت به گونه ای است که به غیر از یکی دو روز، اعضای یک خانواده تمام افطاری های ماه مبارک رمضان را در منازل دوست و فامیل مهمان هستند.
سفره های افطاری به ویژه در تبریز از تشریفات خاصی برخوردار بوده به طوری که تنوع غذایی و رنگینی این مراسم در دیگر نقاط کشور به چشم نمی خورد.
مردم آذربایجان شرقی عقیده دارند افطاری از بقیه میهمانی‌ها جدا بوده و از صفای خاصی برخوردار است.
بانوان آذری همواره به کدبانویی شهره اند اما در ماه رمضان همه سعی می کنند بالاترین درجه هنر آشپزی و سفره آرایی خود را به نمایش گذارند.
تنوع غذایی و تزیین سفره های افطاری در این ماه بسیار قابل توجه است. سوپ یا آش همواره یک پای ثابت غذاهای آذربایجان شرقی است. برنج و خورشت های مختلف بسته به توان خانواده ها از کباب و مرغ گرفته تا قیمه و قورمه سبزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیش‌غذا هم از عناصر مهم سفره افطاری است که در این میان فرنی، شیر برنج، انواع دلمه، ‌کتلت، کوکو، سالاد، ختایی، اهری، ‌حلوا، خرما و انواع مربا بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.
وجود خرما در سفره افطاری از ملزومات محسوب می شود زیراعقیده مردم منطقه بر این است که افطاری حضرت امیر (ع) با خرما آغاز می شد و بر این موضوع اصرار وجود دارد.
در برخی نقاط آذربایجان شرقی، سفره افطاری بسیار ساده بوده و از خرما و شیر و پنیر و ماست تشکیل می‌شود. البته باید به این نکته اشاره کرد که در این مناطق سفره شام با اندکی وقفه از مراسم افطار پهن شده و غذاهای مفصل در این لحظه در سفره پدیدار می شوند!
برخلاف مراسم افطار در آذربایجان شرقی، آداب و رسوم سحری بسیار ساده و سبک است. اغلب مردم به هنگام سحر از غذاهای سبک مانند کره و پنیر و ماست و … استفاده می کنند. چای نیز یک پای ثابت سفره سحری است.
مراسم احیا نیز از لحظات روحانی و به یاد ماندنی است که مردم این منطقه سعی می کنند از فیض این شب‌ها به دور نمانند. در آذربایجان شرقی مردان در مساجد تا به سحر به دعا و نیایش مشغولند اما زنان نیز اغلب به نوبت در خانه یکی از همسایگان جمع شده و به مراسم ویژه این شب ها می پردازند .
مردم تبریز علاقه خاصی به « احسان » در ماه مبارک رمضان دارند . پخش مواد غذایی به صورت غیر مستقیم ، افطاری در محلات فقیرنشین ، قرض الحسنه ، توزیع کفش و لباس در مدارس ، افطاری به دانش آموزان فقیر به همراه اولیای آنها در مدارس از رسوم تبریزی‌ها در ماه مبارک رمضان است .
از نکات جال توجه ماه رمضان، رعایت حرمت این ماه از سوی هموطنان ادیان دیگر ساکن در تبریز است که این موضوع از سالیان دور همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است.پیشینه رویت هلال ماه در روستاهای آذربایجان شرقی حکایت‌های جالبی دارد .

علی فلسفی کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در این باره می‌گوید : پیش از اینکه رادیو و تلویزیون وارد جامعه ایران شود روستاییان برای رویت هلال ماه به پشت بام ها می رفتند و ساعت ها منتظر می‌ماندند. همزمان آنها چندین سوار به روستاها و شهرهای اطراف می فرستادند تا خبر رویت هلال ماه بیاورد.
یادآور می شود برخی مراسم ، آیین‌ها و سنت‌های ماه رمضان در آذربایجان شرقی متداول است که ویژه یک منطقه و حتی یک روستا به شمار می آید .
در کتاب وفاق اجتماعی در آذربایجان شرقی نوشته فهیمه حسین زاده در مورد مراسم روستاهای حومه شهرستان شبستر آمده است : از جمله مراسم ویژه این منطقه در ماه مبارک رمضان این است که روز پانزدهم این ماه ، جوانان درب خانه ها را می کوبند و با شعر به زبان محلی می گویند : « پانزدهم ماه رمضان میهمان شماییم » . در این هنگام صاحبخانه سنجد و گردو به آن‌ها می دهد و برخی نیز که خسیس‌‌ترند با یک سطل آب آنها را میهمان می کنند!
ابراهیم حق پرست ، در مجموعه پژوهشی «رمضان در فرهنگ مردم» می نویسد : در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی از جمله حومه شبستر ، مراغه ، تسوج و اهر مراسم « کیسه دوزی » در روزهای خاص این ماه متداول است . آخرین جمعه ماه رمضان ، 27 ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه روزی است که در نقاط مختلف استان ، زنان و دختران گرد هم آمده و هر خانواده برای خود کیسه ای می دوزد. سپس مقداری پول در این کیسه ها می گذارند و بر آن دعا خوانده فوت می کنند و این را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می دارند. این کیسه را ” برکت کیسه سی ” یا کیسه برکت نامیده و اعتقاد دارند بدین صورت هرگز دچار فقر و بی پولی نخواهند شد.
علی فلسفی کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز می‌گوید : در برخی از مناطق آذربایجان شرقی ازجمله توابع جلفا روز 27 ماه رمضان مصادف با مرگ ابن ملجم جشن می گیرند . در این روز ، جوانان با چوب و کاه آدمک ابن ملجم را ساخته و پس از گرداندن در کوچه های محل روی آن نفت ریخته و می سوزانند .
در برخی منابع اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی نیز آمده است : در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی ، جمعه آخر ماه رمضان زنانیکه بچه دار نمی شوند هنگام عصر به مسجد رفته و 2 رکعت نماز حاجت به جا می آورند . سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن که اسم آنها فاطمه است رفته و از هرکدام یک تکه پارچه می‌گیرند . آنها از پارچه‌های یاد شده پیراهنی بچه گانه به نام پیراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه می دارند وعقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتما بچه دار خواهند شد.
در توابع شهرستان مراغه نیز رسم بر این است حدود دو هفته مانده به ماه مبارک رمضان ، هر خانواده بسته به توان خود حیوانی قربانی کرده و گوشت آنرا پخته و در یخچال یا به صورت سنتی ( قورما ) نگاه می دارند. این خانواده ها تا پایان ماه رمضان در مراسم سحر و افطار از گوشت حیوان قربانی شده استفاده کرده و عقیده دارند برکت خانه آنها افزایش می یابد.
در خلخال نیز رسم بر این است مردم تا چند روز مانده به ماه رمضان خانه های خود را تعمیر و سفیدکاری کرده و فرش های خود را می شویند.

با توجه به آنچه گفته شد ، آیین‌های ویژه ماه رمضان در آذربایجان شرقی همسان با گستره عمق تمدن و فرهنگ مردم این منطقه از تنوع بالایی برخوردار است . با مطالعه مراسم ویژه ماه مبارک رمضان در آذربایجان این نکته بیشتر نمایان می شود که سنت‌های ماه بهار قرآن حتی بیشتر از مراسم بهار طبیعت مورد اقبال و احترام عمومی است

******************

******************

آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی در ماه رمضان ** مقاله شماره 2

واژه «فرهنگ» در لغت نامه‌ها چنين تعريف مي شود،علم و دانش ، مجموعه آداب و رسوم. مجموعه آداب و رسوم يك ملت و يا يك قوم از سرچشمه هاي گوناگوني نظير باورهاي ملي و يا ديني آن ملت منشأ مي گيرد و گاه اعتقادات ديني در طول زمان با باورهاي ملي آن ملت در هم آميخته و پيوند ناگسستني با آن ايجاد مي كند. اين آداب و رسوم گاه چنان درهم تنيده و آميخته مي شوند كه بازشناختن اصل و منشأ اوليه آن دشوار است. در اين مقاله سعي برآن است كه تصويري از ماه مبارك رمضان در باورها و فرهنگ عامه مردم ارائه شود.اين فريضه الهي كه نزد هر مسلماني ارزشمند و واجب الاجراست با پاره اي از آداب و رسوم و يا باورها و خرده فرهنگ‌ها همراه شده و در هر استان و شهري چهره ي ويژه بدان بخشيده است .
در كشور ما همه مسلمين ماه مبارك رمضان را روزه مي دارند ولي در جاي جاي كشورمان روزه و ماه رمضان با آدابي همراه است كه ممكن است آن مراسم خاص را در جاي ديگر نتوان يافت. اين آداب را مي توان در نحوه استقبال از اين ماه عزيز ، نحوه برپايي آن، آداب سحر و افطار ، اطعام دادن ، عبادات و مناجات مخصوص اين ماه جستجو كرد.
« اروج» لفظي است در زبان تركي كه هم به معني روزه و روزه‌داري و هم از اسم هاي مردانه است.

*آداب و رسوم مردم آذربايجان در ماه صيام
صداي پاي رمضان كه مي رسد بويش را مي توان در كوچه پس كوچه‌هاي شهر، خيابان در مراسم و مجالسي ويژه و حتي در كنج خانه ها و خلوت منازل استشمام كرد.
آداب و رسوم مربوط به ماه صيام آن قدر متنوع و جذاب هستند كه بايد براي آن كتابي قطور نوشت و ساعت ها در مورد آن سخن گفت.
با توجه به اينكه ايران كشوري مسلمان و شيعه به شمار مي‌آيد، ماه رمضان نيز از جايگاه ويژه‌اي در نقاط مختلف و در بين مردمان آن برخوردار است. از روستاهاي كوچك و قصبه ها گرفته تا شهرهاي بزرگ همه رنگ صيام به خود مي گيرند و جامه افطاري و سحري به تن مي كنند، اما آداب و رسوم منطقه آذربايجان خود چيزي ديگري است ، حلاوت،طراوت و جذابيت ديگري دارد.
آذربايجان از ديرباز به سرزمين خدا پرستي، وحدانيت و نيز عشق به ولايت و تشيع و ام‌القراي اسلام لقب گرفته است، اما آنچه كه در اولين گام مي توانم در آستانه رمضان و يا در روزهاي روزه در بين مردم آذربايجان مشاهده كرد تغيير رفتار و منش آنها و سيل دعوت به افطارها است.
افطار دادن به قدري در بين مردم آذربايجان از جايگاه بالايي برخوردار است كه هر يك سعي مي كند بر ديگري پيشي گيرد به همين خاطر اگر شما در آذربايجان بخواهيد افطاري بدهيد بعد از دهم ماه رمضان دچار مشكل خواهيد شد چون قبلاً رزور شده است!

*نزيه
برخي از مردم يكي دو روز قبل از ماه رمضان يعني روزهاي آخر ماه شعبان را به نيت استقبال از ماه مبارك رمضان روزه مي‌گيرند.
مردم آذربايجان شرقي با خانه‌تكاني به استقبال ماه مبارك رمضان مي‌روند و يكي دو روز مانده به آغاز ماه مبارك رمضان مردم روستاهاي آذربايجان شرقي فطيري به نام «نزيه»درست مي‌كنند.
نزيه يك نوع نان محلي مغزدار است كه روي آن با چنگال و ته استكان بزك شده است. اين فطير از شيريني‌هاي مخصوص ماه رمضان است.»

*قاباخلاما
پيش از اينكه راديو و تلويزيون اعلام آغاز ماه رمضان را به عهده بگيرند، روستائيان براي رويت هلال بالاي بام مي‌رفتند و ساعت‌ها منتظر مي‌شدند يا سواري را به شهرهاي اطراف مي‌فرستادند تا از ديده شدن هلال خبري بياورد. رسم پيشواز هم در ميان متدينين وجود دارد كه به آن «قاباخلاما» مي‌گويند. آنها دو يا سه روز قبل از رويت هلال به پيشواز ماه رمضان مي‌روند و روزه مي‌گيرند.»

*رويت هلال ماه و نگاه كردن به آئينه
بزرگترها بعد از رويت هلال ماه رمضان، به چهره يك كودك معصوم يا يك فرد مومن و نمازخوان نگاه مي‌كردند و اعتقاد داشتند كه نگريستن به صورت آدمهاي بي‌نماز و روزه‌خوار، خوش يمني درپي نخواهد داشت.
نگاه كردن به‌آيينه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رويت هلال ماه هنوز هم به عنوان يك رسم در بين پيرمردان مناطق روستايي استان، مرسوم است .
اين عادت بر اين اعتقاد مبتني است كه بايد در ماه رمضان دل مومن همچون آيينه صاف و روشن باشد و از ناپاكي‌ها صيقل يابد.
پيرمردان براي اين منظور همواره آ ئينه كوچكي در درون جيب خود داشتند و بعد از اينكه خود به رويت آيينه مي‌پرداختند، با فرستادن صلوات چندين بار آئينه را به دور خود و اهل خانواده مي‌چرخاندند.
هر چند اين رسم در طي ساليان اخير به دليل توسعه رسانه هاي گروهي، موضوعيت خود را از دست داده اما هنوز كه هنوز است بسياري از پيرزنان و پيرمردان روستانشين براي كار مبادرت مي كنند .
پيش از اين همچنين قبل از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهايي كه روحاني نداشتند،‌ نمايندگاني به نزد امام‌جمعه‌هاي شهرها ‌فرستاده مي شد و از آنها درخواست مي‌كردند كه يك روحاني را به نمايندگي از خود به روستا بفرستند. روحاني فرستاده شده را با سلام و صلوات به روستا مي‌بردند و هر شب در خانه‌اي مهمان مي‌شد تا ماه رمضان به پايان برسد.»‌

*غباروبي منازل و مساجد
در آذربايجان شرقي مخصوصاً زنان روستايي در ماه رمضان مانند عيد نوروز اقدام به غبارگيري از منازل مي‌كردند و مردم اين منطقه اقدام به غباروبي مساجد مي‌كنند.
زنان مومنه آذربايجان بر اين اعتقاد بودند خانه‌اي كه براي شروع ماه رمضان پاك و تميز نباشد، خير و بركت ماه مهماني خدا، از آن گريزان مي‌شود.

*افطاري
افطاردهي در آذربايجان شرقي از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولا فقرا را به مراسم افطاري دعوت مي‌كنند و البته از افراد فاميل نيز وعده گرفته مي‌شود.
اما آنچه كه اغلب بر سر سفره افطاري آذربايجان ها ديده مي شود از نان هاي روغني گرفته تا سوپ و خرماهاي تزئين شده با گردو ، پودر گردو ، پنير ،سبزي، ماست، مربا، شير برنج و انواع حليم‌ها است.
در گذشته آبگوشت از غذاهاي مرسوم افطاري بوده است اما امروز افطاري‌ها تفاوت چنداني با ديگر نقاط كشور ندارد فقط آش دوغ و آش رشته مرسوم است و اخيرا گذاشتن سوپ هم بر سر سفره افطار در تبريز مرسوم شده است.
امروزه نان روغني پزهاي بازاري كار خانمها را راحت كرده اند اما چه بسيار زمان كدبانو كه، لذيذترين و خوشمزه ترين كلوچه ها ، نان ها و كيك ها و شيريني ها را براي مهمانان روزه دار خود تدارك مي بينند.
اما در اين ميان آنچه بايد به وجودش آنهم در عصر تكنولوژي و پيشرفت حسرت خورد، انتقال اين سنت حسنه از داخل خانه هاي با صفا و كوچك شهروندان و روستائيان به داخل سالن هاي بي روح و تالارهاي غذاخوري است، اگر تا ديروز با خرما و آب داغ و سوپي خانگي از روزه داران پذيرايي شده و و زنان آذربايجاني كدبانوگري و دست پخت هاي هنرمندانه‌اي خويش را به رخ مهمانان مي كشيدند،اكنون به دليل زندگي ماشيني غذاهاي رنگارنگ، گران قيمت و مصنوعي بر روي ميزها چيده مي شود.
اما اين تغيير شيوه هم به نوعي از نيت خيرخواهانه مردم آذربايجان حكايت دارد.
اما شيرين ترين افطاري به تازه دامادها و تازه عروس ها اختصاص دارد، پسران و دختران نامزد در ايام زمپان جايگاه ويژه اي در سر سفره افطار دارند .خانواده آقا دامادها و عروس خانم ها هم جاي خود دارد.
كار و بار شيريني فروش ها و مخصوصاً آن دسته از قناديهاي كه زولبيا و باميه و كلوچه ها و نان روغني ها مخصوص و معروف خود را مي پذند نيز در اين ايام سكه مي شود.چند ساعت به افطار مانده مي توان شور و حرارت و صف هاي طولاني در مقابل اين شيريني فروش ها را مشاهده كرد.

*اوباش دان
اما سحري خوردن و سحري بلند شدن هم براي خود در آذربايجان و به ويژه در روستاهاي آن آدابي دارد هنوز هم كه هنوز است روستائيان و عشاير آذربايجان با صداي ضربه همسايه بر ديوار خانه شان از خواب بيدار مي شوند اگر سحرگاهان كه در روستاهاي دور افتاده آذربايجان بر روي پشت بام خانه اي قرار بگيري مي بيني كه چه شور و نشاط مبرهن در روستاها حاكم است چراغ خانه ها يكي يكي روشن مي شوند همسايه‌هاي ديوار به ديوار زنجير وار يكديگر را به فريضه الهي فرا مي خوانند و حسن ختام اين شعر منظوم سحري خوردن به شيواترين موسيقي آسماني يعني اذان صبح ختم مي شود.
در روستاهاي استان در ماه رمضان، وسيله آگاه شدن مردم از اوقات شرعي، عمدتا به وسيله موذن‌هاي روستايي، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهي خروسهاي محلي بوده است.
در بين عامه مردم، زمان سحري خوردن در بين مردم منطقه به « اوباش» يا « اوباش دان» مشهور است و وقت آن نيز يك ساعت مانده به اذان صبح است .
موذنين روستايي، با صداي نافذ و گيرايي، وقت سحر را بر پشت بامهاي منازل يا مساجد روستايي با دعايي كه در محل به آن « مناجات» مي‌گويند، اعلام مي‌داشتند.
مناجات شامل چند قطعه دعا به زبان عربي و تركي و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بوده است.
پيرمردان در سطح روستاها، هنوز هم با حسرت زيادي خاطراتي از شيوه بيان، گيرايي و زيبايي صداي مناجات خوانان نقل مي‌كنند.
همچنين در گذشته‌هاي نه چندان دور در مناطق روستايي وقت سحر و اذان صبح از روي حركت ستاره‌هايي كه اصطلاحا به آنها « اولكرلر» مي‌گفتند تعيين مي‌شد.
ماه رمضان در آذربايجان، هنوز هم ماه احسان، اطعام و تجديد دوستي‌هاست و اكثر خانواده‌ها، سعي مي‌كنند حداقل براي يكبار در طول اين ماه براي افراد فاميل و نزديكان، افطاري بدهند.
دادن افطاري‌هاي جمعي، براي مستمندان هنوز هم، در سطح برخي از مساجد شهري و روستايي استان در شب هاي ماه رمضان مرسوم است.
مراسم نيمه ماه رمضان يعني روز تولد امام حسن مجتبي (ع) نيز در آذربايجان گرامي داشته مي شود هر چند مراسم عقد و عروسي در اين ماه در بين مردم آذربايجان متداول و معمول نيست اما بسياري از خانواده ها نيز فراهم كردن مقدمات يك زندگي مشترك و مراسم بله برون را در ايام رمضان و به ويژه پانزدهم پربركت و ميمون مي دانند.

*شب‌هاي احيا
اما شب‌هاي احيا در آذربايجان از جايگاه ويژه اي برخوردار است مساجد حسينه ها، مصلي ها همه از خيل مشتاقان وصال دوست و خريداران مغرفت ،پابرهنگان و تشنگان محبت و رحمت دوست آكنده و لبريز است.«سبحانك يا لا اله الا انت،الغوث الغوث خلصنا من النار يارب» و اين آواي سوزناك هر آذربايجاني است كه در شب هاي قدر (19 – 23 رمضان) از دل سينه هاي مالامال از اميد رحمت و مغفرت پروردگار جاري مي شود.در اين روزها و شب ها محبت،مهرباني،احسان و نيكوكاري مردم آذربايجان و خانواده هاي آنان به اوج خود مي رسدخوشحال و با نشاط از آن جهت كه رمضان اين ماه پرفيض و بركت را در يافته اند و به اين توفيق بزرگ نائل شده اند و مغموم از آن جهت كه اين ماه دوست داشتني در حال خداحافظي از آنهاست.

*زيارت اهل قبور
در عصر واپسين روز از ماه رمضان بسياري از خانواده ها در بسياري از شهرها و روستاها به زيارت اهل قبور رفته و نذر و احسان مي كنند.كودكان و نوجوانان نيز از اين آداب و رسوم سنتي و معنوي سهمي براي خود دارند آنها پا به پاي بزرگان و والدين خود سحري مي خورند و چون ظهر شرعي فرا مي رسد افطار زود هنگام مي كنند. آنها نيز از فيوضات اين ماه پربركت مستفيض مي شوند.

*دوختن كيسه لعن ابن معلجم
رسم كيسه‌دوزي 27 ماه رمضان كه هنوز در برخي مناطق اين استان زنده است ،« معروف است كه روز 27 ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است. در اين روز زنان برخي مناطق كيسه‌اي مي‌دوزند كه به كيسه لعن ابن ملجم يا كيسه مراد‌ معروف است. در شب بيست و هفتم ماه رمضان با هر سوزني كه به اين كيسه مي‌زنند، يك بار به ابن ملجم لعنت مي‌فرستند.»

*فطريه
در آخرين روز سرپرست خانواده با محاسبه ميزان فطريه افراد آن را از قوت سالانه يا از پول توي جيب جدا كرده و در محل خاصي قرار مي‌دهند.
فطريه در روستاها شامل آرد يا گندم مي‌شود كه سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار مي‌دهد كه در اولين فرصت به افراد فقير و مستمند تحويل دهد.
در برخي از مناطق روستايي و شهري در روز پاياني ماه رمضان بعد از اداي فريضه مغرب و عشا، آيين خداحافظي ماه رمضان برگزار مي‌شود كه اين آيين شامل نمازهاي مستحبي و دعاهاست.
در ميان مردم آذربايجان شرقي رسم است كه مادر خانواده، كاسه‌اي را پر از گندم مي‌كند و از بزرگ تا كوچك بر روي آن دست مي‌زنند. همه سعي مي‌كنند در هنگام اعلام عيد در خانه‌هاي خود باشند تا فطريه‌شان به گردن كس ديگري نيفتد. مردم استان معتقدند كه بايد فطريه را در همان روز اول به فقرا بدهند.»
بعد از برگزاري نماز عيد در مسجد محل، مردم به ديد و بازديد مي‌روند و خصوصا به كساني سر مي‌زنند كه نوعيد دارند.
اما هلال ماه شوال كه به بام باختر آسمان نقش مي بندد حلول شوال و پايان رمضان حتمي است و فردايش عيدفطر است و شادي و نشاطي ديگر و به شكرانه توفيق يك ماه روزه داري و منزلت در جوار محبت پروردگار را جشن و سرور و شادماني خانواده ها را در بر مي گيرد.هرچند كه اين جشن در ذات خود اندكي هجران دارد چرا كه اين ماه دوست داشتني براي سالي ديگر از خانه ها رخت بر بسته است:
صد حيف كه آن رفت
صد شكر كه اين آمد

********************

*******************.

نگاهی به آیینهای ماه رمضان در آذربایجان غربی ارومیه

در اعتقاد مردم آذربایجان غربی، رمضان، ماه نیایش و دعا، ماه عبادت و رستگار شدن و ماهی است منتسب به امام اول شیعیان، حضرت علی ابن ابوطالب (ع) كه از آن به “بهترین ماهها” یاد می‌كنند. باور مردم استان بر این است كه ماه رمضان، ماه پاكی‌ها و زلالی‌هاست و خیر و بركت خداوندی بیش از هر ماه دیگری، در این ماه بر سفره‌های روزه‌داران نازل می‌شود. در آذربایجان غربی مردم بنا به سنتی، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز این ماه شروع می‌كنند كه با این عمل، مردم باب مهیا شدن خود را برای خودسازی باز می‌كنند. استقبال از ماه رمضان، امروزه نیز در بین شیعیان و اهل تسنن مرسوم است به طوری كه برخی از مومنین ده تا سه روز مانده به شروع ماه رمضان، روزه داری را آغاز می‌كنند. در آذربایجان غربی، هنوز هم می‌توان مومنانی را سراغ گرفت كه با قصد و نیت قرب به خدا، سه ماه متوالی رجب، شعبان و رمضان را روزه‌دار هستند. اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع این ماه پر بركت و اعلام روز ورود به ماه ضیافت‌الله شروع می‌شود. در شب آغاز ماه رمضان در گذشته‌های نه چندان دور، رویت هلال ماه در شهرها و روستاهای استان با آیین خاص و آداب ویژه‌ای همراه بوده است. اكثر اهالی در آذربایجان غربی، در گذشته، برای این منظور، در روزهای پایانی ماه شعبان، برای رویت هلال ماه به پشت بامهای منازل می‌رفتند و با مشاهده هلال ماه به شادمانی پرداخته و با ذكر صلوات و دعاخوانی ورود به این ماه را به همدیگر تبریك می‌گفتند. بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان، به چهره یك كودك معصوم یا یك فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌كردند و اعتقاد داشتند كه نگریستن به صورت آدمهای بی‌نماز و روزه‌خوار، خوش یمنی درپی نخواهد داشت. نگاه كردن به‌آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یك رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است . این عادت بر این اعتقاد مبتنی است كه باید در ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاكی‌ها صیقل یابد. پیرمردان برای این منظور همواره آیینه كوچكی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینكه خود به رویت آیینه می‌پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آئینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند. در روستاهای آذربایجان غربی زنان روستایی در ماه رمضان مانند عید نوروز اقدام به غبارگیری از منازل می‌كردند. زنان مومنه آذربایجان غربی بر این اعتقاد بودند خانه‌ای كه برای شروع ماه رمضان پاك و تمیز نباشد، خیر و بركت ماه مهمانی خدا، از آن گریزان می‌شود. همچنین زنان روستایی در آستانه ماه رمضان، انواع خوراكی‌ها و حلوا و شیرینی‌ها را برای اهل خانه و مهمانان خود آماده می‌كردند. حلوای ماه رمضان در بین مردم روستایی به ” تره ” مشهور است كه آرد آن را با مقداری شیر آمیخته ك�
�±Ø¯Ù‡ و پس از آنكه خشك شد با روغن حیوانی یا معمولی سرخ كرده و به آن عسل اضافه می‌كنند. پختن نوعی نان محلی با عنوان “یاغلی فتیر” (نوعی نان روغنی) نیز در ماه رمضان در بین خانواده‌های روستایی آذربایجان غربی رواج داشت. این نان علاوه بر مصرف در سر سفره خانواده‌ها، به نیت نذری و هدیه به همدیگر داده می‌شد و معتقد بودند كسی كه از این نان بخورد در طول روز گرسنه نمی‌شود. در روستاهای استان در ماه رمضان، وسیله آگاه شدن مردم از اوقات شرعی، عمدتا به وسیله موذن‌های روستایی، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهی خروسهای محلی بوده است. در بین عامه مردم، زمان سحری خوردن در بین مردم منطقه به ” اوباش ” یا “اوباش دان” مشهور است و وقت آن نیز یك ساعت مانده به اذان صبح است . موذنین روستایی، با صدای نافذ و گیرایی، وقت سحر را بر پشت بامهای منازل یا مساجد روستایی با دعایی كه در محل به آن “مناجات” می‌گویند، اعلام می‌داشتند. “مناجات” شامل چند قطعه دعا به زبان عربی و تركی و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بوده است. پیرمردان در سطح روستاها، هنوز هم با حسرت زیادی خاطراتی از شیوه بیان، گیرایی و زیبایی صدای مناجات خوانان نقل می‌كنند. همچنین در گذشته‌های نه چندان دور در مناطق روستایی وقت سحر و اذان صبح از روی حركت ستاره‌هایی كه اصطلاحا به آنها “اولكرلر” می‌گفتند تعیین می‌شد. ماه رمضان در آذربایجان غربی، هنوز هم ماه احسان، اطعام و تجدید دوستی‌هاست و اكثر خانواده‌ها، سعی می‌كنند حداقل برای یكبار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیكان، افطاری بدهند. دادن افطاری‌های جمعی، برای مستمندان هنوز هم، در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شبهای ماه رمضان مرسوم است. در كنار غذاهای مخصوص این ماه، وسایل پذیرایی از مهمانان در این ماه، انواع حلواها و نانهای روغنی، مرباهای مختلف و محصولات بومی را شامل می شود. نماز خواندن و عبادت در ماه رمضان، در سطح مساجد آذربایجان غربی هنوز هم توام با شور و حال خاصی است. حضور زنان، مردان و كودكان در مساجد در شبهای رمضان، بعد از افطار در شهرها و روستاهای آذربایجان غربی، جذبه و حال و هوای دیگری دارد. شور و حال شركت مردم در آیینهای عبادی مساجد، در شبهای قدر اوج می‌گیرد كه این آیین از گذشته وجود داشته و هنوز هم با حالت معنوی خاصی ادامه دارد. در سالهای اخیر برای شبهای قدر و آیین احیا، برنامه‌های خاصی از سوی هیاتهای مذهبی و نهادهای متولی چون سازمان تبلیغات اسلامی منظور مÛ
Œâ€ŒØ´ÙˆØ¯. رییس سازمان تبلیغات اسلامی آذربایجان غربی، تلاوت قرآن مجید با حضور قاریان و حافظان مشهور، سخنرانی، آیین عرفانی دعا و نیایش به درگاه خداوند متعال در سطح بیش از یك هزار مسجد استان را از برنامه‌های امسال شبهای قدر و شب ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) ذكر كرد. یكی از آیین‌هایی كه در مسجد انجام می‌گرفت و هم‌اكنون نیز در برخی از مناطق روستایی به عنوان یك رسم باقی مانده است دوختن كیسه‌های پول برای بزرگترهای خانواده بود كه با ترتیب و آیین خاصی انجام می‌شد. در آخرین جمعه ماه رمضان، هر یك از زنان و دختران یك تكه پارچه نو و پاك را با خود به مسجد می‌بردند و روحانی مسجد در حالیكه دعای مخصوصی را می‌خواند زنان و دختران باید قبل از پایان دعا كیسه را دوخته و حاضر می كردند. در این كیسه كه به اعتقاد مردم مایه بركت بود یك سكه قرار می‌دادند كه قبلا آن سكه توسط افراد مومن متبرك می‌شد و در اصطلاح محلی به آن ” كیسه دیبی” (ته‌كیسه) می‌گفتند . ماه رمضان در آذربایجان، طنزهای خاص خود را دارد كه به تناسب افراد و موقعیت‌های ماه به كار برده می‌شود. در شبهای مهتابی ماه رمضان، فردی كه روزه نمی‌گیرد اگر بخواهد از خانه خارج شود به او می‌گویند سر و صورت خودت را بپوشان زیرا ماه به صورتت تف می‌اندازد. در بین عوام این اعتقاد وجود دارد كه ماه به صورت كسانی كه روزه نمی- گیرند ” تف ” می‌كند . یا از كسی كه روزه نمی‌گیرد وقتی سووال می‌كنند چرا روزه نمی‌گیری قبل از خود او اطرافیان می‌گویند هنوز ماه را ندیده است، یا می‌گویند صغیر است یا می‌گویند زورش به “اروج” نمی‌رسد. “اروج” لفظی است در زبان تركی كه هم به معنی روزه و روزه‌داری و هم از اسمهای مردانه است. روزه‌خواری هنوز هم در بین مردم آذربایجان غربی عمل بسیار زشتی است به طوری كه كمتر كسی جرات می‌كند روزه‌خواری خود را علنی كند. در خانواده‌های روستایی حتی زنانی كه برای گرفتن روزه عذر شرعی دارند آنچنان در خفا و پنهانی این كار را می‌كنند كه حتی شوهران و فرزندانشان نیز متوجه روزه‌دار نبودن آنها نمی‌شوند. روز آخر ماه رمضان كه در بین مردم آذربایجان غربی به “عرفه” مشهور است، روز زیارت اهل قبور و تهیه لوازم عید فطر است . مردم روستاهای ارومیه و شهرهای دیگر آذربایجان غربی در روز عرفه به طور دسته جمعی به زیارت اهل قبور می‌روند و حلوا یا خرما و یا نقلی كه با خود آورده‌اند در بین مردم تقسیم می‌كنند. در روز عرفه سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا كرده و در محل خاصی قرار می‌دهند. فطریه در روستاها شامل آرد یا گندم می‌شود كه سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار می‌دهد كه در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد. در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایانی ماه رمضان بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، Ø�
�یین خداحافظی ماه رمضان برگزار می‌شود كه این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست. در آیین وداع با ماه رمضان كه با طول و تفضیل زیاد در بین مردم اهل تسنن آذربایجان غربی برگزار می‌شود روزه‌داران طی دعاهایی خاص از خداوند متعال می‌خواهند آنان و خانواده‌شان را برای عبادت ماه رمضان سال آینده صحیح و سالم نگاه دارد.